Nga Prof.Pal Nikolli
Pesha e votës, e njohur ndryshe si “Vote Weighting”, është një koncept që tregon ndikimin e ndryshëm që secila votë mund të ketë në rezultatet e një zgjedhjeje ose vendimi. Kjo varet nga sistemi zgjedhor dhe rregullat e zbatuara, duke pasqyruar prioritete dhe qëllime të ndryshme politike ose organizative.
Në sistemet me shumicë të thjeshtë, si ai i përdorur në SHBA ose Britani (First-Past-the-Post), çdo votë ka peshë të barabartë (1 votë = 1 peshë). Megjithatë, efekti praktik i votave ndryshon. Për shembull, nëse një kandidat fiton me 51% të votave në një zonë, votat e 49% të tjerë “humben”, duke i dhënë peshë më të madhe votave të fituara në zonat konkurruese. Kjo mund të çojë në përfaqësim jo të barabartë të preferencave të votuesve.
Sistemet proporcionale, të përdorura pjesërisht në Shqipëri, synojnë të korrigjojnë këtë çekuilibër. Ato shpërndajnë mandatet në përpjesëtim me përqindjen e votave të marra nga partitë. Këtu, votat për partitë e vogla edhe mund te humbasin, duke mos lejuar përfaqësim të saktë të diversitetit mendor në shoqëri.
Në korporata, pesha e votave lidhet drejtpërdrejt me pushtetin ekonomik. Aksionarët me aksione të klasave të veçanta (si Klasa A ose B) mund të kenë më shumë fuqi votimi. Një shembull emblematik është Mark Zuckerberg në Meta (Facebook), i cili ruan kontrollin mbi vendimet e kompanisë falë aksioneve me peshë të lartë.
Sistemet federale, si Kolegji Elektoral në SHBA, shtrembërojnë peshën e votave të qytetarëve. Për shkak të shpërndarjes së elektorëve (delegatëve), një votë në shtete të vogla si Wyoming mund të ketë peshë më të madhe se një votë në shtete të mëdha si Kalifornia. Kjo krijon kritika për mungesën e barazisë në procesin demokratik.
Për vendime kritike, shpesh përdoret vota e detyrueshme (supermajoriteti), ku kërkohet një shumicë e caktuar (p.sh., 2/3). Në këto raste, votat kundër kanë peshë më të madhe, pasi ato mund të pengojnë miratimin e një vendimi, edhe nëse shumica e thjeshtë e mbështet atë.
Një praktikë kontroversiale që ndikon në peshën e votave është gerrymandering – manipulimi artificial i kufijve të zonave votuese për të favorizuar një parti. Për shembull, në SHBA, partitë politikë rishpërndajnë zonat në mënyrë që të “zmadhojne” ose “zvogelojne” votat e kundërshtarëve, duke i dhënë peshë të parregullt votave të tyre.
Votimi me rangut (Ranked Choice) është një sistem alternativ, ku votuesit renditin kandidatët sipas preferencave. Nëse kandidati i parë eliminohet, votat transferohen te alternativa e dytë. Kështu, votat për kandidatët e eliminuar marrin peshë indirekte në raundet pasuese, duke reduktuar humbjen e votave dhe duke inkurajuar kandidatët të drejtohen tek një spektër më i gjerë votuesish.
Pse është e rëndësishme pesha e votave?
Pesha e votave ndikon thelbësisht në drejtësinë dhe legjitimitetin e proceseve demokratike. Një sistem i padrejtë mund të çojë në mosbesim ndaj institucioneve, ndërsa një sistem i balancuar mund të promovojë pjesëmarrjen dhe qëndrueshmërinë politike. Për shembull, në sistemet me shumicë të thjeshtë, partitë fokusohen në zonat “swing” (të paqarta), duke anashkaluar nevojat e zonave të “sigurta”. Në kundërshtim, sistemet proporcionale ndihmojnë në përfaqësimin e grupeve të ndryshme, duke parandaluar polarizimin ekstrem.
Në fund, zgjedhja e sistemit të peshës së votave është një balancim midis prioriteteve të një shoqërie: barazia e votuesve, efikasiteti në vendimmarrje, dhe aftësia për të integruar shumë zëra në procesin politik.
