Nga Prof.Pal Nikolli
Sistemi elektoral i zbatuar në zgjedhjet parlamentare të Shqipërisë në janar 2025 kombinon elemente të listës së mbyllur dhe listës së hapur, duke krijuar një mekanizëm të përzier për zgjedhjen e deputetëve. Ky sistem ka të mirat dhe të këqijat e tij, të cilat vlerësohen në bazë të parimeve të drejtësisë, barazisë dhe demokracisë.
1. Struktura e sistemit elektoral:
Sipas këtij modeli:
– Pjesa e parë e listës përfshin kandidatë që nuk votohen drejtpërdrejt nga publiku, por hyjnë në parlament në bazë të votave totale të partisë. Këta deputetë caktohen nga partitë, duke ndjekur një renditje të paracaktuar.
– Pjesa e dytë përbëhet nga kandidatë që votohen individualisht dhe renditen sipas numrit të votave të marra. Ata fitojnë mandate sipas shpërndarjes proporcionale të partisë, duke u marrë parasysh renditja e tyre sipas popullaritetit.
Ky sistem është i ngjashëm me modelet “flexible list” të përdorura në disa vende europiane, ku votuesit mund të ndikojnë në renditjen e kandidatëve, por jo gjithmonë në përbërjen përfundimtare të parlamentit (Shënim: Shih studimet e Norris, 2004 mbi sistemet e përziera).
2. A është i drejtë dhe demokratik ky sistem?
Argumentet Pro:
– Përfaqësim proporcional: Sistemi siguron që shpërndarja e mandateve të korrespondojë me votat e partive, duke ruajtur parimin e barazisë politike (Lijphart, 2012).
– Fuqizimi i votuesve: Votuesit mund të ndikojnë në zgjedhjen e disa deputetëve nëpërmjet votimit të listës së hapur, duke rritur lidhjen midis të zgjedhurve dhe zgjedhësve (Shugart & Wattenberg, 2001).
Argumentet kundër:
– Mungesë transparence: Pjesa e listës së mbyllur mund të çojë në oligarkizim partiak, ku një grup i vogël vendos për deputetët pa kontroll të votuesve (Katz & Mair, 1995).
– Rreziku i korrupsionit: Kandidatët në listën e hapur mund të përdorin klientelizëm për të fituar më shumë vota individuale, duke minuar cilësinë e përfaqësimit (Birch, 2011).
3. A ka barazi në zgjedhje?
– Po, nëse:
– Pragu elektoral nuk pengon partitë e vogla.
– Listat janë të balancuara gjinore dhe shoqërore.
– Jo, nëse:
– Partitë e mëdha manipulojnë shpërndarjen e mandateve.
– Grupet e margjinalizuara përjashtohen nga lista e mbyllur.
4. Rekomandime për përmirësim:
– Rritja e transparencës në përzgjedhjen e kandidatëve të listës së mbyllur.
– Kuotat gjinore për të garantuar përfaqësim të barabartë.
– Reforma e sistemit matematikor të shpërndarjes së mandateve për të evituar shtrembërimet.
Si përfundim, sistemi i përdorur në Shqipëri në 2025 ka elemente demokratike, por mund të përmirësohet për të rritur transparencën dhe përfaqësimin e drejtë. Një listë plotësisht e hapur ose një sistem me zgjedhje direkte të rritur do të ishin alternativa më të mira për të forcuar lidhjen midis qytetarëve dhe institucioneve.
Referencat:
– Birch, S. (2011). Electoral Malpractice. Oxford University Press.
– Carey, J. M., & Shugart, M. S. (1995). “Incentives to Cultivate a Personal Vote: A Rank Ordering of Electoral Formulas.” Electoral Studies.
– Gallagher, M. (2018). “Election Indices Dataset.”
– Katz, R. S., & Mair, P. (1995). “Changing Models of Party Organization and Party Democracy: The Emergence of the Cartel Party.” Party Politics.
– Lijphart, A. (2012). Patterns of Democracy. Yale University Press.
– Norris, P. (2004). Electoral Engineering: Voting Rules and Political Behavior. Cambridge University Press.
– Shugart, M. S., & Wattenberg, M. P. (2001). Mixed-Member Electoral Systems: The Best of Both Worlds? Oxford University Press.
