Nga Prof.Pal Nikolli
Zgjedhjet e 11 Majit 2025 nuk mund të konsiderohen plotësisht të lira, të barabarta, dhe demokratike sipas standardeve ndërkombëtare:
1. Cenimi i parimit të “votimit të lirë”
Sipas Kushtetutës së Shqipërisë, “Votimi është personal, i barabartë, i lirë dhe i fshehtë”. Megjithatë, automatizimi i transferimit të votës së kandidatit në parti (edhe kur votuesi nuk zgjedh partinë) kundërshton këtë parim. Votuesit që zgjedhin vetëm një kandidat, pa votuar për parti, nuk mund të shprehin qartë refuzimin ndaj partisë. Kjo është një formë e manipulimit pasiv, ku partitë marrin përparësi nga preferencat personale të votuesve, pavarësisht se ajo mund të mos përfaqësojë vlerat e tyre.
“Votimi i lirë kërkon që çdo individ të ketë kontroll të plotë mbi efektin e votës së tij. Kur një votë për kandidat ‘rrjedh’ automatikisht në parti, kontrolli humbet.” (OSCE, Guidelines on Democratic Elections).
2. Problemi me “barazinë” e votimit
Në teori, sistemi është proporcional sepse mandatet shpërndahen sipas përqindjes së votave të partive. Megjithatë, mënyra e ndarjes së mandateve midis dy pjesëve të listës çon në pabarazi në përfaqësim:
– Pjesa e parë (lista e mbyllur) i jep partisë fuqinë të caktojë kandidatët e saj pa marrë parasysh preferencat e votuesve.
– Pjesa e dytë (votat personale) vepron vetëm pas caktimit të mandateve të listës së mbyllur, duke reduktuar mundësinë që kandidatët e pavarur ose me popullaritet lokal të fitojnë vende.
Kjo krijon një pabarazi strukturore: votuesit që duan të ndikojnë drejtpërdrejt në përbërjen e Kuvendit (përmes pjesës së dytë) kanë një ndikim më të vogël se ata që pranojnë listën e mbyllur të partisë.
3. Shkelje e demokracisë përmes “transferimit të detyruar”
Sistemi i transferimit automatik të votave shkel një parim themelor të demokracisë: qartësia e intencionit të votuesit. Organizatat ndërkombëtare si Kombe të Bashkuara theksojnë se: “Votuesit duhet të kenë mundësinë të shprehin preferencat e tyre pa asnjë formë të shtrembërimit të vullnetit të tyre.” (UNDP, Electoral Integrity Standards).
Në Shqipëri, një votues që zgjedh vetëm një kandidat nga pjesa e dytë nuk ka mjetet për të thënë: ‘Unë e mbështes këtë kandidat, por jo partinë e tij’. Kjo e detyron votën e tij të përdoret për të fuqizuar një parti që mund të ketë politika të kundërta me vlerat e tij.
4. Proporcionalitet i shtrembëruar
Edhe pse mandatet totale janë në proporcion me votat e partive, struktura e dyfishtë e listave mund të çojë në rezultate jointuitive:
– Nëse një parti merr 40% të votave, ajo merr 40% të mandateve, por shumica mund të vijnë nga lista e mbyllur, duke anashkaluar kandidatët e zgjedhur personalisht.
– Kandidatët e pjesës së dytë mund të përfaqësojnë interesa lokale, por pesha e tyre në Kuvend reduktohet nga përparësia e listës së mbyllur.
Kjo nuk është proporcionalitet i vërtetë, pasi përfaqësimi i preferencave konkrete të votuesve është i kufizuar.
5. Krahasimi me praktikat demokratike
Në vendet demokratike (p.sh., Gjermania, Suedia), sistemet zgjedhore lejojnë votuesit të:
– Votojnë veçmas për parti dhe kandidatë (dy vota të ndara),
– Ose të refuzojnë të votojnë për parti (vetëm për kandidatë).
Në Shqipëri, mungesa e këtij opsioni e bën sistemin më pak të ndjeshëm ndaj diversitetit të opinionit publik.
Konkluzioni: A janë zgjedhjet demokratike?
Jo, në kuptimin e plotë të fjalës. Sistemi zgjedhor aktual:
1. Cenon lirinë e votimit përmes transferimit të detyruar të votave.
2. Zvogëlon barazinë duke i dhënë përparësi listave të mbyllura të partive.
3. Shtrembëron proporcionalitetin duke anashkaluar rolin e votave personale.
Rekomandim: Një reformë zgjedhore që lejon votuesit të kontrollojnë në mënyrë eksplicite nëse vota e tyre për kandidat transferohet në parti do të rriste integritetin demokratik të procesit. Pa këtë, zgjedhjet mbeten një sistem me defekte strukturore që favorizojnë partitë mbi individët.
SHËNIM:
Asnjë vend nuk përdor një sistem identik me atë shqiptar, por disa elemente (si transferimi automatik i votave për kandidat në parti) janë të zakonshme në sistemet me listë të hapur proporcionale (Finlanda, Brazili, Holanda). Dallimi kryesor është struktura e dyfishtë e listave (të mbyllura dhe të hapura) dhe mungesa e mundësisë për të “ndarë” votën nga partia. Kjo e bën sistemin shqiptar një hibrid unik me mangësi demokratike që nuk gjenden në modelet më të njohura botërisht.
All reactions:
88
