Nga Prof.Pal Nikolli
Në psikologjinë sociale dhe filozofinë politike, konformizmi dhe indiferentizmi paraqiten si dy modele të ndryshme të sjelljes që reflektojnë mungesë angazhimi kritik ndaj normave dhe strukturave shoqërore. Megjithëse të dyja çojnë në pasivitet, ato kanë motive dhe pasoja të ndryshme.
Konformizmi: përshtatja me rrymën.
Konformizmi përkufizohet si “tendenca e një individi të ndryshojë sjelljen ose mendimet e tij për t’i përshtatur me ato të grupit, madje edhe kur ai nuk pajtohet me to” (Asch, 1951). Ky fenomen lidhet ngushtë me presionin social (dëshira për pranim), frikën nga izolimi ose ndëshkimi dhe mungesën e vetëbesimit për të qëndruar i pavarur.
Shembujt klasikë përfshijnë eksperimentin e Solomon Asch, ku pjesëmarrësit u përgjigjen gabimisht pyetjeve të thjeshta për shkak të influencës së grupit. Në jetën reale, konformizmi manifestohet kur:
“Një punonjës hesht ndaj korrupsionit në punë për shkak të frikës se do të humbë vendin e punës, edhe pse e sheh padrejtësinë.”
Konformizmi shërben si pengesë ndaj progresit, duke ruajtur status quo-n dhe duke shtypur mendimin kritik.
Indiferentizmi: apatia dhe mosangazhimi.
Në kontrast, indiferentizmi karakterizohet nga “mungesa e interesit ose ndjenjës së përgjegjësisë ndaj çështjeve publike” (Durkheim, 1893). Ky qëndrim shpreh mosinteresim për politkën, drejtësinë sociale ose debate etike; një sens “padobishmërie” (“asgjë nuk ndryshon, kështu që pse të përpiqem?”) dhe pasivitet i vetëvullnetshëm (jo i detyruar si te konformizmi).
Për shembull, “Një qytetar që nuk voton, nuk ndjek lajmet dhe nuk reagon ndaj shkeljeve të të drejtave të njeriut, jo sepse i frikësohet sistemit, por sepse i është ‘mërzitur’ të ndihet i përfshirë.”*
Indiferentizmi çon në erozion të demokracisë, duke lejuar pushtetin të përqendrohet në duart e pakicave aktive, ndonjëherë autoritare.
Siç vëren filozofi Jean-Paul Sartre, “Moszgjedhja është gjithashtu një zgjedhje”—indiferentët, ashtu si konformistët, kontribuojnë në dinamikat e pushtetit, thjesht duke refuzuar të marrin pjesë. Një shoqëri e shëndetshme kërkon qytetarë që nuk i binden verbërisht normave (jo konformistë) dhe angazhohen për çështjet publike (jo indiferentë).
Në Shqipëri, si në shumë vende post-komuniste, konformizmi dhe indiferentizmi janë fenomene të thella kulturore dhe politike me rrënjë në trashëgiminë historike dhe tranzicionin e vështirë drejt demokracisë. Këto qëndrime ndikojnë fuqishëm në zhvillimin politik, ekonomik dhe social të vendit.
1. Konformizmi në Shqipëri: “rruga e sigurt” e pajtimit.
Konformizmi në Shqipëri manifestohet në përshtatjen ndaj normave të pa shkruara që mbizotërojnë në jetën e përditshme, politikë dhe biznes. Disa karakteristika kryesore janë:
a) Në Politikë: Besimi në “Sistemin”.
– “Kush nuk është me ta, është kundër tyre” – Mentaliteti i ndarjes së shoqërisë në “ne” dhe “ata” shtyn në përshtatje ndaj partive të mëdha për shkak të frikës nga përjashtimi (humbja e punës, beneficieve), mungesës së alternativave të besueshme (mosbesimi ndaj opozitës) dhe votimit te pritur [shumë njerëz votojnë jo për bindje, por për shkak të presionit të rrethimit (familje, miq, punë)]. “Në Shqipëri, nuk voton për atë që do ti, por për atë që nuk do ti të ketë pushtet.” (Vëzhgim i përhapur në diskutimet publike)
b) Në Biznes dhe punë: rregulla të paquajtura.
– Korrupsioni i normalizuar – Prania e “lidhjeve personale” për punë, tenderë dhe shërbime bën që njerëzit të përshtaten me sistemin, edhe pse e shohin të padrejtë.
– Heshtja ndaj abuzimeve – Punonjësit shpesh nuk ankohen për shkelje të të drejtave për shkak të frikës nga pushimi nga puna.
c) Në edukim dhe media: mungesa e kritikës.
– “Mos u bëj problemi” – Në shkolla dhe universitete, nxënësit inkurajohen të memorizojnë, jo të dyshojnë.
– Media dhe auto-cenzura – Gazetarët dhe intelektualët shpesh balancojnë mes të thënës së vërtetës dhe rrezikut të margjinalizimit.
Pasojat janë:
– Kriza e besimit në institucione.
– Mungesa e iniciativës individuale për ndryshim.
2. Indiferentizmi në Shqipëri: “Çka të bëj unë?”
Indiferentizmi është një qëndrim prirës në Shqipëri, veçanërisht te brezat e rinj, dhe shfaqet në:
a) Mosmarrja pjesë në votime dhe protesta
– Votimi më i ulët në Evropë (≈45-50% në zgjedhje).
– “Vota ime nuk ndryshon asgjë” – Një ndjenjë e përhapur e pafuqisë ndaj politikanëve.
– Protestat e rralla – Njerëzit ankohen në kafene, jo në rrugë.
b) Mungesa e angazhimit civil.
– Organizatat joqeveritare (NGO) të dobëta për shkak të mungesës së financimit dhe pjesëmarrjes.
– “Nuk më intereson politika” – Një frazë e dëgjuar shpesh, sidomos te të rinjtë.
c) Emigrimi si “zgjidhje”
– Rritja e eksodit – Shumë njerëz zgjedhin të largohen në vend që të luftojnë për ndryshim.
– “Këtu nuk ka të ardhme” – Mentalitet që çon në më shumë pasivitet.
Pasojat janë:
– Pushteti i pakontrolluar – Korrupsioni dhe keqqeverisja vazhdojnë pa pengesa.
– Shoqëria civile e dobët – Mungesa e presionit nga qytetarët lejon abuzime.
Pse ekzistojnë këto fenomene në Shqipëri?
1. Trashëgimia komuniste – Tradita e “mos u bëj problemi” dhe besimi i ulët në kolektiv.
2. Tranzicioni i pasigurt – Kalimi i shpejtë nga diktatura në “demokraci” pa krijuar institucione të forta.
3. Korrupsioni i strukturuar – Sistemi i favorizimeve e bën të vështirë kundërshtimin.
4. Mungesa e edukimit qytetar – Qytetarët nuk mësojnë për të drejtat dhe mundësitë e tyre.
A Ka shpresë për ndryshim?
PO, por kërkon:
Edukim qytetar – Të mësojmë që nga shkolla për demokracinë dhe pjesëmarrjen.
Media të lira dhe të angazhuara – Lajmet duhet të ndjekin pushtetin, jo të jenë pjesë e tij.
Rritja e besimit në kolektiv – Protestat dhe lëvizjet civile tregojnë se ndryshimi është i mundur.
Alternativa politike – Parti të reja dhe politikanë të rinj që ofrojnë zgjidhje, jo betejë personale.
Si përfundim, Shqipëria ka nevojë për më pak “E dua Shqipërinë por s’bëj asgjë për të” dhe për më shumë “Nuk pranoj, kërkoj ndryshim!” – vetëm kështu mund të thyejmë ciklin e konformizmit dhe indiferentizmit.
