Viktor Marie Hygo lindi në 26 shkurt të 1802, pothuaj 13 vjet pas shpërthimit të Revolucioni Francez. Ishte gjeniu i kohës së tij dhe i të gjitha kohërave.
Nderimet e ceremonisë së vdekjes (22 maj 1885), 83 vjeç u bënë nën Harkun e Triumfit dhe u varros në Panteonin e Parisit i shoqëruar nga një kortezh prej 2 milionë personash. Është babai i letërsisë franceze, nuk mjafton numërimi i veprave të tij në shumë fusha si poet, dramaturg, romancier, frymëzues romantik, dizenjator, pjesëmarrës në konfliktin frankoprusian, deputet, senator, mbajtës i Legjionit të Nderit dhe emri i një rruge në Paris. Edhe fjalët e tij të fundit: “Ceci est le combat du jour et de la nuit… Je vois de la lumière noire” (është lufta e ditës dhe e natës…shoh dritën e zezë) përsëriten ende sot në shkolla kur studiojnë jetën e turbullt dhe veprën e tij.13 vepra për teatër, 9 romane, 28 volume me poezi,15 ese edhe deri në vizatime e fotografi, pasione të vona, por jo më pak të forta. Iu kundërvu Napoleonit, kundërshtoi dënimin me vdekje dhe ishte në favor të të drejtave të grave. Perandoria e dytë franceze e dënoi me ekzil për dy dekada.
Mbrojti rinovimin e sistemit të edukimit dhe të ligjeve aristokrate. Hyri në zemër të popullit me dy nga monumentet e tij: “Katedralja e Parisit” dhe me “Të mjerët”. Një tjetër grusht: zgjedhjet e 8 shkurtit të 1871 sjellin në pushtet monarkët, por populli mohon këtë lloj ndryshimi dhe shpërthen një revoltë e përgjakshme dhe mjaft e famshme “Komuna e Parisit”. Përpara këtij represioni kundër komunarëve, Viktor Hygo shkruante: “Disa banditë vranë 64 pengje…dhe ne iu përgjigjëm duke vrarë 6000 të burgosur!” Fama e tij ishte e pamasë. Por zogu i fatkeqësisë vinte vërdallë…në 12 tetor të 1822 martohet me Adèle Foucher, një mike e fëmijërisë dhe disa vite më e madhe se ai. Një vit më parë i kishte vdekur e ëma, Sophie Trébuchet, vdekje që e kishte tronditur shumë. Nga martesa lindin 5 fëmijë, Léopold, Lèopoldine, Charles, François–Victor, y Adèle. Djali i parë i mbijeton vetëm 3 muaj. Leopoldine i vdes pa mbushur të 20-at, Charles vdes në moshën 45 vjeçare dhe Francois-Victor në të njëjtën moshë me Charles-in.
Vdekje aspak të mëshirshme këto. Leopoldine bie nga varka në Senë, nuk di të notojë, i shoqi hidhet në ujë për ta shpëtuar dhe të dy mbyten. Charles vdiq nga tuberkulozi, François–Victor nga kanceri. Për sa i përket Adelës, e mbijetuara e vetme, i kalon ditët e saj në një spital psikiatrik për shkak të një dashurie jo korresponduese. Përsëri një goditje tjetër. Eugene, vëllai i Viktor Hygoit ishte edhe ai i dashuruar pas Adele Foucher-it dhe kur këta u martuan u çmend dhe përfundoi në një çmendinë. Fatkeqësitë ende nuk kishin mbaruar. I ndodhur në ekzil nga Napoleoni III njohu Juliette Drouet, e martuar me një skulptor dhe më pas një dashnore e një milioneri që e kishte çuar më parë në Gjermani dhe më vonë në Bruksel. Nata e parë e dashurisë ndodhi në shkurt të 1833, datë që Viktor Hygo e përdori në “Të mjerët” për dasmën e Mariusit dhe Kozetës. Don Zhuan i padominueshëm nuk reshti së flirtuari dhe Adele e dënoi me një romancë të saj me kritikun letrar Charles Augustin Sainte–Beuve, admirues i Hygosë. Adèle Foucher vdiq në moshën 46 vjeçare në krahët e Viktor Hygosë, i cili vazhdonte të ishte dashnor i Juliette Drouet dhe që mbeti për gjithë jetën deri në vdekjen e tij më 22 maj të 1885. Juliette Drouet kishte vdekur dy vite më parë nga kanceri. Hygoi nuk i shkoi në funeral, por shkroi në anën e prapme të një fotografie këto fjalë: “50 vite dashuri. Ka qenë ndër më të bukurat”.
Përtej ngjarjeve politike, shkrimeve, tragjedive të fëmijëve të tij, çmendurisë së vajzës së tij të vetme të mbijetuar dhe e të vëllait të tij, përtej dashurive të tij, nuk kanë ndodhur rastësisht. Romantikët, besimtarët e devotshëm të fateve tragjike, hijet, qiparisat që rrethojnë varrezat, sigurisht edhe varret, oguret e tmerrshme, trishtimi, melankolia nuk besuan kurrë në dritën, në lumturinë si dhe në gëzimin. Dhe Viktor Hygoi e përmbushi përjetësisht këtë dekalog, këtë rregull të lojës, këtë dënim, këtë labirint pa rrugëdalje.
Vitet e fundit të Hygo, nga dorëheqja si deputet, tek sëmundja që i mori jetën
Disfata e Francës në Luftën Franko-Gjermane dhe shpallja e Republikës së Tretë në vitin 1871 e sollën Hygon përsëri në Paris. Ai u bë deputet në Asamblenë Kombëtare (1871), por dha dorëheqjen muajin pasardhës. Edhe pse ai ende luftonte për idealet e tij të vjetra, ai nuk i kishte më të njëjtat energji.
Sprovat e viteve të fundit e kishin plakur dhe do të vinin edhe të tjera: në vitin 1868 ai kishte humbur gruan e tij, Adèle, një trishtim i thellë për të; në vitin 1871 një djalë i vdiq, si dhe një tjetër në vitin 1873. Edhe pse gjithnjë e më shumë i shkëputur nga jeta përreth tij, poeti i L’Année terrible (1872), në të cilin ai rrëfeu rrethimin e Parisit gjatë “vitit të tmerrshëm” të vitit 1870, ishte bërë një hero kombëtar dhe një simbol i gjallë i republikanizmit në Francë. Në vitin 1878, Hygo u prek nga kongjestioni cerebral, por ai jetoi për disa vite në Avenue d’Eylau, të riemëruar Avenue Victor-Hugo në ditëlindjen e tij të 80-të. Në vitin 1885, dy vjet pas vdekjes së shoqes së tij besnike, Juliette, Hygo vdiq dhe iu bë një funeral kombëtar.
Trupi i tij u vendos në një statujë nën Harkun e Triumfit dhe u varros në Panteon. Prodhimi i jashtëzakonshëm i Hygos është unik në letërsinë franceze; thuhet se ai shkruante çdo mëngjes 100 vargje ose 20 faqe prozë. “Mendja më e fuqishme e lëvizjes romantike”, siç u përshkrua në vitin 1830, laureat dhe koleg i Francës në vitin 1845, ai vazhdoi të merrte rolin e një të urti të jashtëligjshëm i cili, me vetëdijen e lehtë të autoritetit, i hodhi poshtë njohuritë dhe vizionet e tij profetike në prozë dhe vargje, duke u bërë më në fund gjyshi gjenial i portreteve letrare popullore dhe poeti kombëtar që i dha emrin e tij një rruge në çdo qytet në Francë. Njohja e Hygos si një poet i madh në kohën e vdekjes së tij u pasua nga një periudhë neglizhence kritike. Disa nga poezitë e tij u kujtuan dhe “Les Misérables” vazhduan të lexoheshin gjerësisht.
Bujaria e ideve të tij dhe ngrohtësia e shprehjes së tyre ende e preknin mendjen publike, sepse Hygo ishte një poet i njeriut të zakonshëm dhe dinte të shkruante me thjeshtësi dhe fuqi për gëzimet dhe hidhërimet e zakonshme. Por kishte edhe një anë tjetër të tij – atë që Paul Claudel e quante “kontemplacioni i tij panik” i universit, frika numinoze që depërton në poemat e tij të zymta “La Fin de Satan dhe Dieu”. Njohuritë e Hygos për burimet e vargjeve franceze dhe virtuoziteti i tij teknik në metër dhe rimë, për më tepër, e shpëtuan poezinë franceze nga steriliteti i shekullit të 18-të. Hygo është një nga ata shkrimtarë të rrallë që emocionon si audiencën popullore ashtu edhe atë akademike njësoj.
Hygo i dedikoi krijimtarinë e tij dëbimit nga Franca
Mërgimi i Hygos zgjati deri në kthimin e lirisë dhe rindërtimin e republikës në vitin 1870. I detyruar në fillim, mërgimi më vonë u bë një gjest vullnetar dhe, pas amnistisë së vitit 1859, një akt krenarie. Ai qëndroi në Bruksel për një vit derisa, duke parashikuar dëbimin, gjeti strehim në territorin britanik. Ai u vendos fillimisht në ishullin Jersey, në Kanalin Anglez, ku qëndroi nga viti 1852 deri në vitin 1855. Kur u dëbua që andej, ai u zhvendos në ishullin fqinj të Guernsey.
Gjatë këtij mërgimi prej gati 20 vitesh, ai shkroi pjesën më të gjerë të të gjitha shkrimeve të tij dhe më origjinalet. I zhytur në politikë siç ishte, Hygo ia kushtoi shkrimet e para të mërgimit të tij satirës dhe historisë së kohëve të fundit: Napoléon le Petit (1852), një aktakuzë ndaj Napoleonit III, dhe Histoire d’un crime, një rrëfim i përditshëm i grushtit të shtetit të Louis Bonaparte. Kthimi i Hygos në poezi ishte një shpërthim zemërimi: Les Châtiments (1853; “Dënimet”). Ky përmbledhje poezish ia lëshoi zemërimin kundër perandorit të ri dhe, në një nivel teknik, e çliroi nga paragjykimet e tij klasike të mbetura dhe i mundësoi të arrinte zotërimin e plotë të fuqive të tij poetike. Les Châtiments renditet ndër poezitë satirike më të fuqishme në gjuhën frënge.
Të gjitha vargjet e ardhshme të Hygos përfituan nga kjo çlirim i imagjinatës së tij: toni i këtij përmbledhjeje poezish është ndonjëherë lirik, ndonjëherë epik, ndonjëherë prekës, por më shpesh i fortë, duke përmbajtur një nënkuptim frustrimi kombëtar dhe personal. Veprat e mbetura që Hygo përfundoi në mërgim përfshijnë esenë William Shakespeare (1864) dhe dy romane: “Les travailleurs de la mer” (1866; Punëtorët e detit), kushtuar ishullit të Guernsey dhe marinarëve të tij; dhe “L’Homme qui rit” (1869; Njeriu që qesh), një roman kurioz barok rreth luftës së popullit anglez kundër feudalizmit në shekullin e 17-të, i cili merr titullin nga buzëqeshja e përhershme e heroit të tij të shpërfytyruar. Romani i fundit i Hygo-s, Quatre-vingt-treize (1874; {Viti nëntëdhjetë e tre), përqendrohej në vitin e trazuar 1793 në Francë dhe portretizonte drejtësinë dhe bamirësinë njerëzore në sfondin e Revolucionit Francez. Mitologjia personale e Hygos për luftën njerëzore midis së mirës dhe së keqes qëndron pas secilës prej legjendave: amësia e Evës lartësohet në “Le Sacre de la femme”; njerëzimi që çlirohet nga të gjitha fetë për të arritur të vërtetën hyjnore është tema e “Le Satyre”; dhe “Plein Ciel” shpall, përmes parashikimit utopik të pushtimit të ajrit nga njerëzit, bindjen e poetit për përparim të pacaktuar drejt unitetit përfundimtar të shkencës me vetëdijen morale.
