Kujtim Spahivogli ishte aktor, dramaturg dhe ndër regjisorët më të njohur shqiptar. Ai vuri shtyllat e shkollës profesioniste të teatrit shqiptar por u kthye në punëtor krahu në fshatrat e Fierit.
jesëmarrësve të Festivalit të 11-të të Këngës, një grup shkrimtarësh dhe dramaturgu Kujtim Spahivogli ishin në objektiv të kritikës për shfaqje të huaja. Pavarësisht mjeshtërisë regjisoriale, Kujtim Spahivogli, i cili u nda nga jeta në 7 korrik 1987, u nderua vetëm pas vdekjes si Artist i Popullit. Ai ishte një ndër studentët brilantë të ardhur nga studimet në Bashkimin Sovjetik. Në vitin 1956 u emërua aktor në Teatrin Kombëtar. Roli i tij i parë në skenën e Teatrit Kombëtar ishte Xherxhinski në dramën “Orët e Kremlinit”, dhe më pas vijnë një sërë rolesh në dramat “Majlinda”, “Në anën tjetër”, “Dragoi i Dragobisë”, “Hamleti”, etj. Më tej, Spahivogli u shqua si regjisor dhe pedagog në Institutin e Lartë të Arteve, duke vënë në skenë pjesë të njohura sikurse ishin “I çuditshmi” dhe “Karnavalet e Korçës”. Spahivogli ishte krijues dhe drejtues i Teatrit të të Rinjve, i cili u krijua pranë Institutit të Lartë të Arteve. Në mesin e krijimeve të tij, veçohet për nga suksesi i menjëhershëm drama “Një shok i klasës sonë”. Gjithashtu, lëvroi në poezi dhe në publicistikë. Në vitin 1973 e larguan nga teatri dhe Instituti i Lartë i Arteve.
PËRNDJEKJA
Në 1956, punoi për Diplomën në Institutin Teatror të Moskës “GITIS” me temë vënien në skenë të pjesës “I çuditshmi”, të dramaturgut turk Nazim Hikmet, të cilën e realizoi në Teatrin e Tiranës, me aktorët Sandër Prosi, Ndrek Shkiezi, Drita Pelingu, etj. Kjo shfaqje, ku spikati regjia ndryshe, u cilësua si risi regjisoriale dhe bëri bujë në Tiranën e asaj kohe. Këtë punë diplome, pedagogët e tij rusë e vlerësuan shkëlqyeshëm. Një vit më vonë luan rolin e Xherxhinskit tek ‘Orët e Kremlinit”, edhe ky një sukses tjetër, për plastikën aktoriale. Por ky sukses i tij nuk u prit mirë nga partia. Kur Kujtimi u paraqit tek Ministri i Arsimit dhe Kulturës së asaj kohe, Ramiz Alia, për të marrë emërimin e punës, ky i komunikoi se duhej të shkonte në Korçë, sepse ishte caktuar atje. Kujtimi refuzoi, sepse vuante nga një azëm e vjetër kronike, kishte nënën vetëm, dhe të vëllanë që shërbente si inxhinier nëndetëseje në Sazan.
Ramiz Alia nuk i përfilli arsyet. Kujtimi nuk shkoi në Korçë. Drejtori i Teatrit asaj kohe Xhemal Broja e përkrahu shumë, edhe aktorët e atëhershëm gjithashtu, i ndenjën afër dhe ai u aktivizua me role të ndryshme dhe regji të pjesëve, duke u paguar me honorarë, jashtë borderosë. Spahivogli ishte edhe krijues e drejtues i “Teatrit të të Rinjve” i cili u krijua pranë Institutit të Lartë të Arteve. Në mes të pak pjesëve që vuri në skenë me atë trupë qe edhe komedia e njohur e Majakovskit “Banja”. Po ashtu, vuri në skenë edhe pjesë të dramaturgut Fadil Paçrami, dhe kur ky u godit rëndë nga plenumi i katërt i Partisë së Punës, bashkë me të u dënua padrejtësisht edhe Kujtimi. Me prishjen e marrëdhënieve diplomatike me Bashkimin Sovjetik, studentët që kishin studiuar atje, regjimi komunist i shihte si armiq të mundshëm. Ai u akuzua se dramat e tij sillnin shthurjen morale të femrës dhe jo emancipim. Në vitin 1973 e larguan nga teatri dhe i hoqën të drejtën të vinte pjesë në skenë. Në fillim punoi në disa fshatra, pastaj e çuan punëtor krahu në ndërmarrjen e bonifikimit në Fier. Kujtimi qe në të njëjtë kohë edhe dramaturg. Drama e tij “Një shok i klasës sonë” pati një sukses të madh. Ai shkroi edhe poezi, artikuj e ese. Vdiq në vitin 1987 në moshën pesëdhjetepesë-vjeçare, i sëmurë e i harruar, edhe pse kishte qenë një ndër regjisorët e spikatur të teatrit shqiptar.
FESTIVALI
Kishte shkëlqyer me dramën që e kishte shkruar vetë “Një shok i klasës sonë”, kishte pasur sukses me një varg veprash të tjera që kishte vënë në skenë, por ndërkaq në Shqipëri kishte mbërritur viti 1973, kur do të niste goditja ndaj artit, kulturës dhe letërsisë. Në 7 janar, në mbledhjen e kryesisë së shtetit, Enver Hoxha dënon publikisht Festivalin e 11-të dhe gjithë gjendjen kulturore. Në një tjetër mbledhje në maj 1973, kritikohen disa shkrimtarë si të ndikuar nga shfaqje të huaja, mes të cilëve përmendet edhe Kujtim Spahivogli. Shfaqja e tij “Një shok i klasës sonë” cilësohej që mbante “erë liberalizëm” dhe predikonte “shthurjen e shoqërisë sonë”. Pleniumi IV i Partisë së Punës, i mbajtur atë vit, shkaktoi një furtunë të vërtetë në art. Kujtimi u çua për riedukim në Fier. Duhej dënuar ai si liberal, për të pasur më shumë material në dënimin e përgatitur tashmë për Fadil Paçramin, të cilit Spahivogli i kishte vënë disa pjesë në skenë. Familja e tij kishte mbështetur luftën nacionalçlirimtare, ai ishte një komunist idealist që besonte se Partia nuk mund t’i bënte keq kujt.
Kjo duket e pabesueshme, por Kujtimi kaq pabesueshmërisht naiv ishte. Leka Bungo, gjithashtu, i dërguar për riedukim në Patos, kujton në programin e TCH, takimin e parë me Kujtimin në Fier, kur ai sapo kishte mbërritur atje. I kishte thënë që do të vinte ndonjë pjesë në skenë, do t’u thoshte njerëzve me pushtet të Fierit që do të vinin për të parë shfaqjen ndonjë fjalë për Leka Bungon, kështu që dhe ai do të kthehej shumë shpejt në teatër. Mirëpo kur kishte shkuar në Komitetin Qendror të Fierit, as e kishin lënë të hynte brenda. Ai shkonte atje me idenë që ishte anëtar Partie. Ai mendonte që do të punonte si regjisor, por i kishin thënë që ishte përjashtuar nga Partia dhe duhej të paraqitej në Komitetin Ekzekutiv për të marrë fletën e punës. Regjisori i njohur dërgohet në Mbrostar-Ura të Fierit për të punuar si hekurkthyes. Dhe banon i vetëm në një barakë, si një personazh tragjedie. Më pas nis punë në bonifikim, në Povël të Mallakastrës. Shumë shpejt duart e tij nuk do të dukeshin më si duar njeriu, por shpirti i tij vazhdonte të mos e humbiste pastërtinë fëmijërore.
DOSJA
Pas Festivalit të 11-të nisi kalvari për Kujtim Spahivoglin, pasi e shohin si bashkëpunëtor me Todi Lubonjën dhe Fadil Paçramin. Në një mbledhje të organizatës bazë të partisë të Institutit të Lartë të Arteve të firmosur nga sekretari me inicialet Xh.S., propozohet që Kujtim Spahivogli të shkarkohet nga detyra e shefit të katedrës dhe propozohet t’i jepet vërejtje me shënim në kartën e regjistrimit e të dërgohet dy vjet për riedukim në një teatër në rreth, por Komiteti i Partisë i Tiranës vendosi që ai të shkonte për riedukim si punëtor bonifikimi në Fier. Por cila është historia e panjohur e aktorit dhe regjisorit Kujtim Spahivogli? Çfarë thuhet në disa dokumente arkivore të dosjes së tij personale të zyrës së Kuadrit, ku krahas një autobiografie që Kujtimi ka shkruar vetë në vitin 1983, duke përshkruar në mënyrë kronologjike historinë e familjes dhe të tijën personale deri në atë kohë, në dosjen në fjalë, ndodhen edhe disa karakteristika që janë përpiluar nga organizata bazë e partisë të Institutit të Lartë të Arteve në vitin 1973, me akuzat që iu bënë atij, të cilat shërbyen si “lëndë e parë” për ta dërguar për riedukim “në gjirin e klasës punëtore”. Sipas dokumenteve që gjenden në dosjen personale të kuadrit të Kujtim Spahivoglit, goditja e parë ndaj tij e ka zanafillën në vitin 1972.
Kështu në një karakteristikë pune që i bëhet atij në atë periudhë kohe nga ana e degës së kuadrit të Komitetit të Partisë së Tiranës, mes të tjerave shkruhet: “Shoku Kujtim Spahivogli është një nga shokët me më shumë kapacitet dhe me eksperiencë në degën dramatike. Por siç u theksua në një fjalim të shokut Enver Hoxha në rrethin e Matit, ai ka pasur të meta në drejtimin e katedrës së mjeshtërisë së aktorit, nuk ka realizuar detyrat shtetërore, dhe nuk ka ndihmuar sa duhet pedagogët e kësaj katedre nga ana metodike dhe pedagogjike”. Pas kësaj që mund të quhet dhe goditja e parë ndaj Kujtim Spahivoglit, sulmet ndaj tij rifilluan aty nga fillimi i vitit 1973, vetëm pak javë pas Festivalit të 11 Kombëtar të Këngës në Radio-Televizion, kur më 15 mars të atij viti, Enver Hoxha mbajti një fjalë në aparatin e Presidiumit të Kuvendit Popullor, ku në kuadër të “luftës kundër liberalizmit dhe shfaqjeve të huaja e ndikimeve të tyre në art e kulturë”, filloi kritikat dhe goditjen ndaj Todi Lubonjës dhe Fadil Paçramit, duke i bërë ata përgjegjës për Festivalin e 11-të.
Në këtë kuadër, do të fillonin edhe kritikat e goditjet ndaj atyre që konsideroheshin si njerëzit dhe bashkëpunëtorët më të afërt të Paçramit dhe Lubonjës, ku një nga këta persona, ishte dhe aktori e regjisori i njohur Kujtim Spahivogli, i cili fillimisht u hoq nga Instituti i Lartë i Arteve, ku punonte si shef katedre. Pas disa mbledhjesh, organizata bazë e Partisë ku bënte pjesë Spahivogli, propozoi që ai të shkonte për edukim në një teatër rrethi, për dy vite, por kjo s’u pranua nga Komiteti Partisë i Tiranës, i cili vendosi që ai të shkonte si punëtor i bonifikimit në Fier, “për t’u edukuar në gjirin e klasës punëtore”.
AKUZAT
Po për çfarë kritikohej dhe akuzohej Spahivogli dhe cili ishte qëndrimi i tij lidhur me ato që akuza dhe çfarë masash mori organizata bazë ndaj tij? Lidhur me këtë, bëhet e ditur nga një dokument ku ndodhet karakteristika e Kujtimit, e përpiluar nga ana e Sekretarit të Organizatës, Xh. S., e datës 8.5.1973, ku midis të tjerash shkruhet: “Por shoku Kujtim Spahivogli gjatë kohës që punon në Institut, ka manifestuar mjaft dobësi dhe të meta në veprimtarinë e tij për të cilën është kritikuar herë pas here nga organizata bazë e partisë. Edhe gjatë diskutimit të fjalës së shokut Enver të 15 marsit, ai është kritikuar për thyerje disipline, dhe për neglizhencë në kryerjen e detyrave të shefit të katedrës, për braktisjen e orëve të mësimit me ditë të tëra etj. Prandaj organizata bazë propozon shkarkimin e tij nga detyra e shefit të katedrës. Shoku Kujtim Spahivogli ka nënvleftësuar punën prodhuese me pretekste të ndryshme dhe nuk e ka kryer atë për tre vjet me radhë. Qëndrime të gabuara shoku Kujtim ka mbajtur edhe në problemin e kuadrit.
Ai ka influencuar për të sjellë në institut, kuadro me përbërje të keqe politike dhe me qëndrim të keq moral. Në disa raste ka këmbëngulur që t’i ngrejë në përgjegjësi, duke humbur kështu vigjilencën revolucionare. Ai ka ndërhyrë edhe në rrugë personale tek Fadil Paçrami, për të sjellë element të tillë në institut, si rasti i Viktor Gjokës. Ai si komunist ka luftuar me konsekuencë kundër konservatorizmit dhe burokratizmit, por ka shkarë në pozita liberale, duke njohur vetëm të drejtën e studentëve, pa i’u kërkuar llogari atyre. Në mbledhjet e mëpasshme dhe në diskutimin e fjalimit të 15 marsit, shoku Kujtim ka pranuar përgjegjësinë për punën e dobët në katedër, për thyerje disipline, për qëndrime liberale në jetën e Institutit, e në problemet e kuadrit. Ai ka pranuar që ka pasur tendencë mendjemadhësie dhe që është marrë me shumë punë njëherësh. Për të gjitha këto, organizata bazë e partisë vendosi që shokut Kujtim Spahivogli, t’i jepet vërejtje me shënim në kartën e regjistrimit dhe të dërgohet për riedukim në një teatër rrethi për dy vite”. Siç shihet dhe nga karakteristika që i ka bërë sekretari i organizatës bazë të partisë së Institutit, duket sikur Spahivogli nuk e ka përfillur “vijën e partisë” që të tregohej i ashpër dhe të zhvillonte luftën e klasave, gjë të cilën ai e ka manifestuar me rastin konkret duke afruar në Institut, aktorin, Viktor Gjoka. Po kështu aty thuhet se Spahivigli nuk iu kërkonte fare llogari studentëve të tij, por i linte ata që të shprehnin mendimin e tyre krejt lirshëm.
Kjo gjë vihet re dhe del qartë edhe nga dokumentet që ndodhen në dosjen e tij, ku, pasi i janë komunikuar vërejtjet e sekretarit të organizatës bazë të partisë, Xh. S., në një relacion të saj, bëhet i ditur qëndrimi i Spahivoglit, ku midis të tjerash shkruhet: “Byroja e organizatës së partisë, mendon se shoku Spahivogli gjatë kohëve të fundit në një mbledhje të degës së dramës, i është kundërvënë organizatës së partisë, duke i hedhur poshtë në fakt kritikat ndaj tij. Me qëndrimin e tij, ai ka ndikuar negativisht edhe te disa pedagogë e studentë. Ai nuk pranon që të shënohet në karakteristikën e tij se dërgohet në një teatër rrethi për riedukim, po për qarkullim”. Pas kësaj karakteristike, sekretari i partisë Xh. S., njofton se Komiteti i Partisë së Rajonit, e ka aprovuar propozimin e tyre, ku thuhet: “Aparati i Komitetit Partisë të Rajonit Nr. 2, është dakord me vendimin e organizatës bazë dhe Institutit të Lartë të Arteve, që shoku Kujtim Spahivogli të dërgohet për dy vite për riedukim në një teatër rrethi.
LARGIMI
Ka qenë 13 korriku i vitit 1987, kur në një shtëpi të vjetër tiranase që ndodhej në Rrugën “Hoxha Tasin”, krejt i vetmuar dhe në një gjendje të mjeruar, ndërroi jetë Kujtim Spahivogli. Por si e kujton mbesa e tij Luljeta Minarolli çastet e fundit të jetës së aktorit dhe regjisorit. “Mami im në tetor të vitit 1985 u operua dhe e diagnostikua me kancer. Atë ditë, ndërkohë që prisnim të dilte mami nga salla e operacionit, Kujtimi nuk po dukej. U shqetësuam. Pas operacionit unë vajta në shtëpi, duhej të përgatitesha të rrija natën me mamin. Ndërkohë bije zilja e telefonit dhe një zë më thotë: “Familje e Kujtim Spahivoglit? Flasim nga spitali, Kujtimit i ka renë infarkt.” U nis në spital dhe daja tjetër. Ditën që ndërroi jetë Kujtimi, unë isha me nxënësit tek liqeni në kamp veror, organizoheshin në atë kohë. Atje vijnë një grup aktorësh dhe më thonë se duhet të vish, Kujtimi është shumë keq. Nuk di si më kishin gjetur, por mbaj mend vetëm Xhemil Taganin. Kur erdhëm tek ish- kinema “Partizani”, ata më thane se duhej të shkoja të vishesha në shtëpi. E kuptova që nuk jetonte më. Një vit e gjysmë më parë kisha humbur mamin, në moshën 52 vjeçare. Kur shkuam tek shtëpia e dajës, në fund të Tiranës së Re, sapo ishte larguar mjeku që kishte konstatuar vdekjen. Kujtimi dergjej në toke dhe në dorë mbante ilaçet e zemrës. E kishte gjetur ashtu Ani, vajza 15- vjeçare. Ai nuk iku, e vrau regjimi. Ishte shumë krenar për të shprehur dhimbjen, por zemra nuk ia duroi. Dhe ishte vetëm 55 vjeç”, është shprehur mbesa e Spahivoglit. Sot, emrin e Kujtim Spahivoglit e mban Teatri Kombëtar Eksperimental. Pas vdekjes, në vitet ’90 iu dha titulli “Artist i Popullit”.
