“Ditari im shqiptar” i famullitarit austriak, Fabian Barcata, botohet për herë të parë në shqip nga Shtëpia Botuese “Mirdita”, në njëqindvjetorin e tij. Ai u shkrua në vitin 1905-1906, në Kryezez (Rubik) dhe u botua njëzet vjet më vonë në revistën françeskane “Franzisziglöcklein”, Austri, në vitet 1926 – 1927. Ky është i pari ditar i mirëfilltë i një prifti të huaj për Shqipërinë. Emri i Fabian Barcatës, këtij austriaku mistik të fillim-shekullit të kaluar, është thuajse i panjohur për lexuesin e sotëm. Kështu ka qenë edhe shtatëdhjetë vjet më parë, deri kur u përkthye dhe u botua në gjuhën shqipe libri i tij “Lule”, falë kujdesit të profesor Karl Gurakuqit, një ndër emrat pikantë të letërsisë dhe kulturës shqiptare, i cili vdiq në Romë si emigrant politik në vitin 1971.
Një figurë si Barcata i bën nder edhe vetë Austrisë
“DITARI IM SHQIPTAR”
(Pjesë nga ditari…)
Nga Padër Fabian Barcata
MELANKOLIA
“Orët, kur më zë malli për vendlindjen”
20 shtator 1905
Zemra është një gjë e veçantë. Çfarë ajo ka dhe çfarë ajo zotëron, asaj nuk i vlen aspak. Qëllimi i saj është të arrijë atë çfarë është larg dhe e padepërtueshme. A s’jam i lumtur unë, a s’kam unë një rreth veprimi, që të ma ketë zili çdo prift? A s’më duan njerëzit me atë dashurinë e tyre fëminore?
Oh, nuk jam shumë mirënjohës, që s’i kam gjithmonë para syve të tilla gjëra. Edhe pse më pas më vjen turp, s’mund të largoj nga vetja orët, ku një dhimbje e madhe më trazon shpirtin, atje ku zemra ikën me atë mallin e dhimbshëm, orët, kur më zë malli për vendlindjen. Kjo nuk sjell asgjë.
Kështu jemi ne nga Tiroli, madje dhe Zoti atje sipër, i cili na fut në zemër mallin për malet e vendlindjes, nuk do ma merrte për të keq. Kur mendimet e mia shkojnë atje tutje në vendlindje, kur para syve të mi shfaqen pamjet e vendlindjes, prindërit, vëllezërit e motrat, shokët, të afërmit, bashkatdhetarët, më duket të qenurit këtu, kaq i mërzitshëm dhe jeta e tanishme më ngjason me një shkretëtirë dhe mbi këtë shkretëtirë gjendet diku larg si një fata morgana plot dritë dhe e mrekullueshme, e kaluara.
Në të tilla momente, nuk vlen aspak arsyetimi, s’mund të zotërosh veten, shpesh shkoj larg, atje lart në majën e Qafës së Fikut, atje ku shikimi im kapërcen mbi Molung e, deri te liqeni dhe që prej aty, tutje në veri, atje ku shtrihet në largësinë e mjegullt, Tiroli, vendlindja ime. Dhe kur ngopem duke shikuar e kur ky tufan zë vend diku në zemër, kthehem ngadalë në banesën time dhe kryej me dashuri punët e mia.
Për fat, këto orë të turbullta, s’janë dhe aq të shpeshta. Në Lezhë ishte dhe më keq. Atje e luftoja melankolinë me mjete të tjera. E lashë kalin t’i vinin shalën dhe përsëri u largova shpejt, duke kapërcyer hunj dhe gurë, gropa dhe kodra, gjithnjë shpejt e më shpejt. Sa më i egër udhëtimi, aq më shpejt e rigjeja veten. – Tu autem, Domine, miserere mei…!
GJAKMARRJA
“Për se të vlen urrejtja, Mark Pali”?
7 nëntor 1905
Sot lejova Mark Palin të vinte tek unë. Ai është prej kohësh në gjak me familjen Kovaçi. Dikush nga familja Kovaçi, kishte vrarë birin e tij. Kjo kishte ndodhur para shtatë viteve. Unë doja të ndërhyja dhe për këtë iu luta me fjalë bindëse, që të falte dhe të harronte. “Përse të vlen urrejtja?
Me këtë i sjell vetes pakënaqësi, ndërkohë që shkatërron dhe familjen e vrasësit. Kanë kaluar shtatë vjet që nga vdekja e fëmijës, dhe deri tani s’ke mundur të hakmerresh, ngaqë familja dhe fisi Kovaçi janë arratisur dhe sillen si të pastrehë, nëpër këtë botë të madhe”!
Burri hodhi sytë nga zjarri (ne ishim në kuzhinë) dhe as që donte t’ia dinte për pajtimin. Kur u çua të ikte, bëra një copë rrugë me të. Duhej të kalonim nga varrezat. Papritmas u ndal aty, bëri me dorë nga një varr, pastaj nga një tjetër dhe më tha: këtu nëna e fëmijës tim ka shkulur flokët e kokës, këtu duhet të shkulë flokët e kokës edhe nëna e vrasësit.
BESTYTNIA
Një viktimë e besëtytnive
10 shkurt 1906
Sot jam kthyer nga Kallmeti. Kam qëndruar gjithë javën për të lyer kapelën e manastirit. Kur u ktheva në shtëpi, m’u dha një lajm i trishtueshëm. Para tri ditëve kishte qenë këtu një gabel i varfër. Ai ishte i vjetër, i pafuqishëm dhe pothuajse lakuriq. Kishte kërkuar lëmoshë gjithkund dhe pastaj kishte ardhur dhe te famullia. Marku i kishte dhënë një copë bukë dhe një tas me fasule, të cilat i kollofiti si i çmendur.
Pastaj ishte larguar dhe sot në mëngjes e kanë gjetur në Velë, si një qen të ngordhur. Viktimë e besëtytnive. Njerëzit, të cilët e kishin dënuar me vdekje, mund të kenë menduar, që mbase ishte ndonjë shpirt i keq ose ndonjë djall! Jam i lumtur që nuk ka ndodhur në Kryezez, pasi për atë Zot, s’do ishte për të qeshur.
ÇUDIA
Besëtytni pagane: frika nga shpirtrat dhe rite të vjetra të varrimit të fëmijëve!
21 prill 1906
Se sa fitimtare ka qenë vepra ime, këtë po e kuptoj tani. Kudo nëpër këtë vend kërcënon sëmundja e pabesë. Vetëm në Manati kanë vdekur njëzet njerëz, madje dhe prifti është i prekur dhe s’ka ndonjë shpresë. Këtu në Kryezez, vdiq një fëmijë i vetëm, dhe tamam në shtëpinë, ku ishte shfaqur për herë të parë kjo sëmundje.
E pabukur dhe pothuajse krejt pagane, është nevoja që zotëron në këtë vend, për varrosjen e fëmijëve të vegjël. Dje pasdite, pasi u ktheva nga Kallmeti, dëgjova për një kohë të gjatë, pa mbërritur mirë te varrezat, një ton vajtimi të trishtueshëm dhe mjaft të gjatë. Ishte vetëm një zë, që vajtonte. Kur arrita aty, pashë një burrë, i cili i ishte futur punës për të hapur një varr të vogël.
Mbi tokë, pranë tij ishte një djep i vogël dhe në të një fëmijë i vdekur. Sipër mbi djep e përkulur, qëndronte e gjunjëzuar një grua e re, e cila shprehte me fjalë prekëse dhimbjen e saj, të cilat nganjëherë ishin me gjysmë zëri dhe nganjëherë shumë të forta. Kishte qenë fëmija i parë dhe i vetëm. Isha pak i inatosur, pasi shpesh u kisha thënë njerëzve të më thërrisnin, si për varrosjen e fëmijëve, ashtu dhe për të rriturit.
Kurrë s’munda ta marr vesh, përse i varrosnin fshehurazi fëmijët. Është besëtytni apo turp, dhimbje apo frikë të bezdisësh shumë priftin. Apo janë të gjitha këto? Dje erdha në kohën e duhur. U mata t’i flisja gruas me ton të ashpër, por kur pashë në fytyrën dhe në të gjithë trupin e saj atë dhimbjen e thellë dhe të madhe, heshta. Zbrita nga kali, lidha frerët në një kryq varri, hyra në kishë dhe u ktheva shpejt me veshjen që përdorja për të kënduar dhe me një pelerinë.
Bekova varrin dhe kufomën e vogël. Nëna heshtte dhe me sy të mëdhenj shikonte herë fëmijën e vdekur, herë varrin dhe herë mua. Në qerpikët e saj rëndonin lotë të mëdhenj. Fëmijën e futën në varr, sipër trupit të vogël vendosën dërrasat e djepit të thyer dhe pastaj mbyllën varrin. Shkova në famulli dhe pas një ore dëgjova vajtimin e frikësuar të gruas së re. Ndërkohë dëgjova dikë që po fliste në kuzhinë, një shërbëtor hapi derën dhe më tha: “Një grua do që të flasë me ty”.
Dola jashtë dhe u gjenda para nënës së fëmijës së vdekur. Erdhi pranë meje, më mori dorën e djathtë, e afroi te buzët e saj dhe tha: “Zotëri, Zoti të bekoftë, t’i mbajttë ditët dhe të shtoftë fuqinë. Unë, si grua e paditur, nuk mund të bëj asgjë tjetër, përveçse të të falënderoj, që i ke bërë Zefit tim, kaq shumë nderime për vdekjen e tij”.
Kam pyetur shërbëtorin tim Gjergj, përse e thyenin djepin, kur donin të varrosnin fëmijën. Ai më tha, që ishte zakon i njerëzve, ngaqë mendonin se ai fëmijë, i cili do flinte në djepin e një fëmije të vdekur, do vdiste menjëherë pas tij. Për këtë arsye, duhej të bëhej një djep i ri.
Është dhe diçka tjetër që më shqetëson. Thellësia e vogël e varrit. Nganjëherë është tridhjetë deri në katërdhjetë centimetër i thellë. Shpesh ka ndodhur që qentë dhe derrat kanë hapur varre të tilla dhe kanë bërë qejf, duke ngrënë pamëshirshëm mishin e kufomave.
Para ca kohësh një shërbëtor imi, më ka treguar një histori të tmerrshme, që i kishte ndodhur paraardhësit tim Dom Prendi. Kishin varrosur një fëmijë dhe po atë natë u dëgjua në shi një e qarë e fortë e një fëmije. Kishte qenë fëmija, për të cilin kishin menduar se kishte vdekur. Shërbëtorët dhe prifti kishin dëgjuar të qarën e fëmijës.
Megjithatë nuk guxonte asnjëri të bënte më tepër se shtatëdhjetë hapa deri te varrezat, pasi mendonin se ishte ndonjë shpirt dhe kishin shumë frikë. Ditën tjetër, varri ishte krejt i prishur. Gjatë luftës për vdekje, vogëlushi i gjorë kishte shtrirë njërën dorë jashtë dheut, nga ku dukej grushti i vogël dhe i ftohtë. Një viktimë e gjorë e frikës nga shpirtrat. Dhe kjo gjë është e pamundur të shërohet.
Unë e shoh këtë gjë dhe te shërbëtorët e mi. Për shembull, në të errur, asnjëri prej tyre nuk do të shkonte te varrezat, sikur t’i jepnin të gjithë arin e botës. Rruga për në famulli është të kalosh midis varreve dhe nganjëherë ndodh që për shkak të ndonjë pune, duhet të kthehen, ose të nisen vonë nga shtëpia.
Për këtë, çdo herë i kanë rënë rreth e rrotull, vetëm për të mos kaluar nëpër varreza. Kur unë u jepja ndonjë shembull, ma kthenin përgjigjen si zakonisht: “Po, ti e ke të lehtë, ngaqë je prift dhe priftit nuk i dalin shpirtra e, s’i bën keq asnjëri”. Ato dinë të tregojnë nga historirat më të frikshme.
Për vampirët, që dilnin natën nga varret, për të pirë gjakun e zemrës së njerëzve. Madje, njëri tregon se si gomari i tij, kishte qëndruar në pyll, i fshehur pas një guri, duke u dridhur nga frika dhe ishte e pamundur ta bënte të ecte. Dikur më vonë, kishte mësuar se aty ishte varrosur një burrë.
Ishte i bindur se kishte qenë një shpirt, që kishte trembur gomarin. Kishte mbrëmje që vinin bast, se kush prej tyre tregonte historinë më të frikshme. Dhe të nesërmen, më tregonin që nuk kishin mundur të flinin gjithë natën. / Memorie.al Përgatiti: Gjergj Marku
