nga Prof.Pal Nikolli
Liria. Fjala më e madhe, më e ëmbël, më e dëshiruar në fjalorin e një njeriu dhe të një populli. Ajo është themeli mbi të cilin ndërtohen ëndrrat për një jetë të plotë dhe me dinjitet. Por, çfarë ndodh kur kjo liri shkëputet nga parimet themelore që e bëjnë të vërtetë, të qëndrueshme dhe të denjë për emrin që mban? Ajo bëhet një liri e cunguar, një parajsë e rreme, një iluzion që shkatërron nga brenda.
Liria pa drejtësi është anarki.
Liri nuk do të thotë të bësh ç’të duash pa pasur asnjë llogari. E vërteta e lirisë qëndron në mundësinë për të zgjedhur duke respektuar të drejtën e tjetrit për të bërë të njëjtën gjë. Kur liria e dikujt depërton atje ku fillon cënimi i lirisë së tjetrit, atëhere ne kemi krijuar një gjungël ku mbretëron ligji i të fortit. Drejtësia është ajo që i jep formë lirisë, e shëndrron atë nga një force kaotike në një parim organizues të shoqërisë. Pa drejtësi, “liria” bëhet një mjet shtypës, një maskë për arbitraritet dhe për padrejtësi.
Liria pa solidaritet është egocentrizëm.
Një shoqëri e lirë nuk është një grumbull individësh të izoluar që konkurrojnë njëri me tjetrin për të mirën e tyre personale. E vërteta e lirisë shfaqet pikërisht kur ne përdorim lirinë tonë për të ndihmuar dhe për të ngritur edhe ata rreth nesh. Solidariteti është shpirti i lirisë kolektive. Ai e transformon lirinë individuale nga një privilegj privat në një force për mirëqënien e përbashkët. Pa lidhjen humane të solidaritetit, liria bëhet e vetmuar, egoiste dhe, në fund të fundit, e papërmbajtshme.
Liria pa respekt për institucionet është anarki e organizuar.
Institucionet janë mekanizmat që një shoqëri i jep vetes për të mbrojtur drejtësinë, për të ushtruar autoritetin legjitim dhe për të garantuar të drejtat e të gjithëve. Ato janë produkt i një kontrate sociale, ku ne, në mënyrë të lirë, pranojmë t’u nënshtrohemi disa rregullave për të jetuar në harmoni. Respektimi i institucioneve nuk është nënshtrim i verbër, por është një akt i përgjegjshmërisë qytetare. Kur këto institucione përçmohen dhe dobësohen sistematikisht, liria humbet mbrojtësit e saj më të rëndësishëm dhe bëhet e prekshme ndaj arbitraritetit dhe tiranisë.
Përfundimisht, liria e vërtetë nuk është thjesht mungesa e pengesave. Ajo është prania e kushteve që i lejojnë njeriut të zhvillohet në tërësinë e tij, në harmoni me të tjerët dhe në kuadrin e një rendi të drejtë. Është një liri e reflektuar, e përgjegjshme dhe e ndërgjegjshme.
Prandaj, të kesh lirinë për të thënë ç’të duash nuk do të thotë asgjë nëse nuk ke drejtësinë që të mos dëgjohesh pa të drejtë. Të kesh lirinë për të pasur nuk do të thotë asgjë nëse nuk ke solidaritetin për të ndihmuar atë që nuk ka. Të kesh lirinë për të zgjedhur nuk do të thotë asgjë nëse nuk ke institucione të forta dhe të respektuara për të mbrojtur vullnetin tënd.
Kjo nuk është liri. Kjo është vetëm një hije e saj. Dhe asnjë shoqëri nuk mund të ndërtojë të ardhmen e saj mbi një hije.
