Projektligji për PPP-të: babëzia e re pa kufi e Ramës! Nga Bujar Leskaj

Nga Bujar Leskaj
Sektı Rama në pushtet ka sjellë në Kuvend projektligjin e ri “Për koncesionet dhe partneritetin publik privat”, pas ligjit bazë nr.125/2013, i ndryshuar me ligjet nr.88/2014, nr.77/2015 dhe nr. 50, datë 18.07.2019“. Ky projektligj, në vend që të përmirësojë kontratat problematike të PPP-ve deri tani, ku abuzimet dhe korrupsioni janë shtruar këmbëkryq, e përkeqëson akoma dhe shumë situatën. Në të, tavani kufizues prej 5 përqind të të ardhurave buxhetore lihet vetëm për bashkitë dhe hiqet për qeverinë qendrore. Nëse miratohet ky projektligj, Rama do të ketë dorë plotësisht të lirë t’i japë kontrata koncesionare PPP cilitdo oligark që dëshiron dhe me numër e shuma pa limit, gjoja në emër të përmirësimit të infrastrukturës apo shërbimeve publike.

1. FMN dhe BE totalisht kundër heqjes së tavanit prej 5 përqind

Departamenti i Çështjeve Fiskale në FMN ka bërë një analizë të ndryshimeve të përmbajtura në projektligj, duke i paraqitur qeverisë shqiptare 22 vërejtje. Fondi Monetar Ndërkombëtar prej disa vitesh ka ngritur shqetësime të vazhdueshme për mënyrën se si sekti në pushtet i ka përdorur partneritetet publike-private (PPP) në sektorë të ndryshëm të ekonomisë. Projektligji i ri mori kritika të forta nga FMN, pasi ky institucion prestigjioz ndërkombëtar e sheh atë si një burim të ri risku për stabilitetin fiskal dhe për transparencën e financave publike të Shqipërisë.

Partneritetet Publike-Private (PPP) janë përdorur në Shqipëri si një instrument për të financuar dhe zbatuar projekte infrastrukturore e shërbimesh publike. Sipas FMN-së, eksperienca e dekadës së fundit ka treguar se mungesa e transparencës, studimeve të thelluara të fizibilitetit dhe kontrollit parlamentar kanë krijuar një risk serioz fiskal. Për këtë arsye, në kuadër të reformave të financave publike, u vendos kufizimi ligjor i ekspozimit buxhetor për PPP-të, duke mos lejuar që pagesat buxhetore për to të tejkalonin 5% të të ardhurave tatimore vjetore.

Fondi thekson se heqja e këtij tavani do të përbënte një rrezik të madh fiskal, duke minuar stabilitetin e financave publike dhe besueshmërinë makroekonomike të vendit. Heqja e tavanit do të minonte besimin e tregjeve financiare, duke rritur koston e huamarrjes së qeverisë. Agjencitë e vlerësimit të kredisë (Standard & Poor’s, Moody’s, etj.) mund të ulin vlerësimin e kreditit për Shqipërinë, për shkak të riskut të shtuar fiskal.

FMN shpjegon se, pa këtë tavan, pagesat afatgjata për kontrata PPP nuk do të shihen më si një kufizim buxhetor, duke rritur rrezikun e angazhimeve të reja të pamenaxhueshme. Ai shprehet se Shqipëria ka tashmë një stok pagesash të larta për PPP-të në infrastrukturë rrugore, shëndetësi dhe energji.

Fondi argumenton se kufizimi për akumulimin e PPP-ve deri në 5% të të ardhurave buxhetore ka shërbyer deri tani si një instrument mbrojtës, për të siguruar që pagesat e detyrueshme të shtetit ndaj sipërmarrësve privatë të PPP-ve të mos cenojnë shpenzimet thelbësore buxhetore, si arsimi, shëndetësia apo skemat sociale.
Ky kufizim, në teori duhej ta detyronte qeverinë të bëjë përzgjedhje të kujdesshme të projekteve dhe të mos përdorë PPP-të si instrument politik ose klientelist. Në fakt, me Ramën dhe sektin e tij ka ndodhur dhe po ndodh pikërisht e kundërta.

Heqja e tavanit do të minonte besimin e tregjeve financiare, duke rritur koston e huamarrjes së qeverisë. Agjencitë e vlerësimit të kredisë (Standard & Poor’s, Moody’s, etj.) mund të ulin vlerësimin e kreditit për Shqipërinë, për shkak të riskut të shtuar fiskal.
Pa kufizime ligjore, qeveria i ka duart e lira të lidhë kontrata të reja PPP pa analiza të thella ekonomike, duke favorizuar klientelën politike dhe duke krijuar barrë afatgjatë për taksapaguesit shqiptarë.

FMN dhe BE kanë paralajmëruar se përdorimi pa kriter i PPP-ve rrezikon që Shqipëria të mos respektojë kuadrin e qëndrueshmërisë fiskale. Heqja e kufizimit do të minonte procesin e integrimit në BE, sidomos në kapitujt që lidhen me financat publike dhe konkurrencën. Prandaj dhe FMN, Banka Botërore dhe BE e kanë rekomanduar gjithmonë kufizimin e riskut fiskal të PPP-ve, përmes mekanizmave të tillë si tavani mbi të ardhurat. Në mungesë të këtij tavani, pagesat e PPP-ve shndërrohen në detyrime të garantuara, të cilat për nga natyra janë borxh publik i maskuar.

FMN nuk e thotë, por në një vend ku transparenca e fondeve publike është gati zero dhe kontrolli parlamentar thuajse i paralizuar, heqja e tavanit prej 5% është një ftesë e hapur për abuzim dhe korrupsion.
Prandaj dhe FMN, Banka Botërore dhe Bashkimi Evropian janë totalisht kundër heqjes së këtij kufizimi, i cili përpiqet deri diku të garantojë qëndrueshmërinë e financave tona publike.

1. Projektligji i ri: pa mekanizma të fortë kontrolli dhe monitorimi

Lind pyetja: pse në të gjitha kontratat e deritanishme koncesionare me PPP, nuk kemi asnjë kompani të huaj me emër dhe prestigj? Sekti në pushtet, përmes propozimeve të pakërkuara (përbëjnë 80 përqind të PPP-ve të sotme, sipas FMN-së), ka synuar ta shpërndajë paranë publike në duart e oligarkëve të vet.

Në 22 vërejtjet dhe rekomandimet e tij, FMN i ka rekomanduar me forcë qeverisë përfshirjen e hershme dhe aktive të Ministrisë së Financave në të gjitha fazat e ciklit të projekteve PPP, që nga identifikimi dhe planifikimi, deri te vlerësimi i rrezikut dhe miratimi i kontratave. Në të vërtetë, në projektligjin që ka shkuar në Kuvend, roli i Ministrisë së Financave është episodik, i dorës së dytë dhe nuk shtrihet në të gjitha fazat. Njëlloj si në aferën e inceneratorëve!

Në projektligj, nuk ka një përfshirje të qartë dhe totale të Ministrisë së Financave. Mungesa e pranisë në të gjitha hallkat dhe e kontributit të plotë e privon shtetin shqiptar nga (i) kategorizimi i qartë i rreziqeve fiskale për çdo PPP të re, nga (ii) krijimi i mekanizmave më të fortë të monitorimit për detyrimet afatgjata që rrjedhin nga kontratat koncesionare PPP dhe nga (iii) raportimi i detajuar dhe periodik mbi rreziqet fiskale.

Projektligji nuk i jep Kuvendit dhe KLSH-së asnjë kompetencë të rritur për bllokimin e kontratave abuzive, për hetim intensiv dhe rinegocim të kontratave ekzistuese defektoze, me kompetencë deri në anulimin e tyre.
Projektligji nuk jep garanci dhe nuk cakton asnjë rregull apo mekanizëm që çdo kontratë PPP të publikohet e plotë dhe e lexueshme nga publiku. Ai nuk përcakton detyrim të qartë për publikimin online të kontratave, amendimeve dhe raporteve të zbatimit.

Drafti lë hapësira për negocime të drejtpërdrejta dhe përjashtime nga tenderimi i hapur, duke shkelur parimet e konkurrencës së lirë dhe duke e kthyer procesin në një instrument klientelist.
Raportimi vjetor i qeverisë për PPP-të mbetet i vagullt dhe pa detyrime ligjore për pasqyrimin e plotë të riskut fiskal.

Në draft dominon interesi privat mbi atë publik. Projektligji nuk garanton që analizat e kostos dhe përfitimit të kryhen nga institucione të pavarura. Kjo krijon rrezik të plotë që kontratat të hartohen sipas interesit të kompanive private, dhe jo të qytetarëve.

Projektligji gjeneron zgjatje të afateve të PPP-së dhe garanci të tepërta për kompanitë private.
Drafti mundëson dhënien e garancive shtetërore shumëvjeçare, edhe për projekte që nuk justifikojnë nevojën e tyre. Kjo i kthen PPP-të në kontrata me risk zero për kompanitë private dhe me barrë totale për buxhetin.

Drafti praktikisht i përjashton fondet e BE-së nga kuadri i PPP-ve. Ai nuk e lidh përdorimin e PPP-ve me prioritetet e financuara nga Bashkimi Evropian dhe institucionet ndërkombëtare, duke rritur riskun që PPP-të të përdoren si alternativë klienteliste, në vend të fondeve më transparente dhe më të lira nga integrimi.

Me miratimin e këtij projektligji, PPP-të do të pushojnë së qeni në Shqipëri një mjet zhvillimi dhe vizioni ekonomik. Do të kthehen thjesht në një mjet për zhvatje pa kufi të parave të taksapaguesve shqiptarë. Projektligji përfaqëson babëzinë e re të politikës së sektit në pushtet, të veshur me ligj. Përballë këtij veprimi, heshtja është bashkëfajësi.
PPP-të mund të ishin mjet për zhvillim por në Shqipëri, janë kthyer në simbol të grabitjes së sofistikuar.

1. Projektligji i ri: babëzia e re pa kufi e Ramës

Projektligji i ri për PPP-të, në formën aktuale, nuk përfaqëson një reformë për transparencë dhe zhvillim, por një mekanizëm për të zyrtarizuar abuzimet ekzistuese dhe për t’i shtuar më herë ato. Në vend që të shërbejë si mjet modern bashkëpunimi publik-privat, ai rrezikon të bëhet një instrument ligjor për grabitjen e buxhetit dhe për dobësimin e mëtejshëm të financave publike dhe të institucioneve demokratike.

PPP-të në Shqipëri nuk kanë qenë kurrë thjesht “partneritet”. Janë kthyer në makineri shpërblimi për klientët politikë, me kontrata të errëta që lidhin buxhetin e shtetit për dekada, duke i faturuar brezave të ardhshme koston e korrupsionit të sotëm. Nga inceneratorët te rrugët e papërfunduara, nga sterilizimi te shërbimet bazë, historia është e njëjtë: privatët përfitojnë miliarda, shteti rrit borxhin dhe qytetarët paguajnë.

Projektligji i ri nuk e ndal këtë mekanizëm. Përkundrazi, e shumëfishon atë!

Projektligji për PPP-të: babëzia e re pa kufi e Ramës!

Nga Bujar Leskaj

Sektı Rama në pushtet ka sjellë në Kuvend projektligjin e ri “Për koncesionet dhe partneritetin publik privat”, pas ligjit bazë nr.125/2013, i ndryshuar me ligjet nr.88/2014, nr.77/2015 dhe nr. 50, datë 18.07.2019“. Ky projektligj, në vend që të përmirësojë kontratat problematike të PPP-ve deri tani, ku abuzimet dhe korrupsioni janë shtruar këmbëkryq, e përkeqëson akoma dhe shumë situatën. Në të, tavani kufizues prej 5 përqind të të ardhurave buxhetore lihet vetëm për bashkitë dhe hiqet për qeverinë qendrore. Nëse miratohet ky projektligj, Rama do të ketë dorë plotësisht të lirë t’i japë kontrata koncesionare PPP cilitdo oligark që dëshiron dhe me numër e shuma pa limit, gjoja në emër të përmirësimit të infrastrukturës apo shërbimeve publike.

1. FMN dhe BE totalisht kundër heqjes së tavanit prej 5 përqind

Departamenti i Çështjeve Fiskale në FMN ka bërë një analizë të ndryshimeve të përmbajtura në projektligj, duke i paraqitur qeverisë shqiptare 22 vërejtje. Fondi Monetar Ndërkombëtar prej disa vitesh ka ngritur shqetësime të vazhdueshme për mënyrën se si sekti në pushtet i ka përdorur partneritetet publike-private (PPP) në sektorë të ndryshëm të ekonomisë. Projektligji i ri mori kritika të forta nga FMN, pasi ky institucion prestigjioz ndërkombëtar e sheh atë si një burim të ri risku për stabilitetin fiskal dhe për transparencën e financave publike të Shqipërisë.

Partneritetet Publike-Private (PPP) janë përdorur në Shqipëri si një instrument për të financuar dhe zbatuar projekte infrastrukturore e shërbimesh publike. Sipas FMN-së, eksperienca e dekadës së fundit ka treguar se mungesa e transparencës, studimeve të thelluara të fizibilitetit dhe kontrollit parlamentar kanë krijuar një risk serioz fiskal. Për këtë arsye, në kuadër të reformave të financave publike, u vendos kufizimi ligjor i ekspozimit buxhetor për PPP-të, duke mos lejuar që pagesat buxhetore për to të tejkalonin 5% të të ardhurave tatimore vjetore.

Fondi thekson se heqja e këtij tavani do të përbënte një rrezik të madh fiskal, duke minuar stabilitetin e financave publike dhe besueshmërinë makroekonomike të vendit. Heqja e tavanit do të minonte besimin e tregjeve financiare, duke rritur koston e huamarrjes së qeverisë. Agjencitë e vlerësimit të kredisë (Standard & Poor’s, Moody’s, etj.) mund të ulin vlerësimin e kreditit për Shqipërinë, për shkak të riskut të shtuar fiskal.

FMN shpjegon se, pa këtë tavan, pagesat afatgjata për kontrata PPP nuk do të shihen më si një kufizim buxhetor, duke rritur rrezikun e angazhimeve të reja të pamenaxhueshme. Ai shprehet se Shqipëria ka tashmë një stok pagesash të larta për PPP-të në infrastrukturë rrugore, shëndetësi dhe energji.

Fondi argumenton se kufizimi për akumulimin e PPP-ve deri në 5% të të ardhurave buxhetore ka shërbyer deri tani si një instrument mbrojtës, për të siguruar që pagesat e detyrueshme të shtetit ndaj sipërmarrësve privatë të PPP-ve të mos cenojnë shpenzimet thelbësore buxhetore, si arsimi, shëndetësia apo skemat sociale.
Ky kufizim, në teori duhej ta detyronte qeverinë të bëjë përzgjedhje të kujdesshme të projekteve dhe të mos përdorë PPP-të si instrument politik ose klientelist. Në fakt, me Ramën dhe sektin e tij ka ndodhur dhe po ndodh pikërisht e kundërta.

Heqja e tavanit do të minonte besimin e tregjeve financiare, duke rritur koston e huamarrjes së qeverisë. Agjencitë e vlerësimit të kredisë (Standard & Poor’s, Moody’s, etj.) mund të ulin vlerësimin e kreditit për Shqipërinë, për shkak të riskut të shtuar fiskal.
Pa kufizime ligjore, qeveria i ka duart e lira të lidhë kontrata të reja PPP pa analiza të thella ekonomike, duke favorizuar klientelën politike dhe duke krijuar barrë afatgjatë për taksapaguesit shqiptarë.

FMN dhe BE kanë paralajmëruar se përdorimi pa kriter i PPP-ve rrezikon që Shqipëria të mos respektojë kuadrin e qëndrueshmërisë fiskale. Heqja e kufizimit do të minonte procesin e integrimit në BE, sidomos në kapitujt që lidhen me financat publike dhe konkurrencën. Prandaj dhe FMN, Banka Botërore dhe BE e kanë rekomanduar gjithmonë kufizimin e riskut fiskal të PPP-ve, përmes mekanizmave të tillë si tavani mbi të ardhurat. Në mungesë të këtij tavani, pagesat e PPP-ve shndërrohen në detyrime të garantuara, të cilat për nga natyra janë borxh publik i maskuar.

FMN nuk e thotë, por në një vend ku transparenca e fondeve publike është gati zero dhe kontrolli parlamentar thuajse i paralizuar, heqja e tavanit prej 5% është një ftesë e hapur për abuzim dhe korrupsion.
Prandaj dhe FMN, Banka Botërore dhe Bashkimi Evropian janë totalisht kundër heqjes së këtij kufizimi, i cili përpiqet deri diku të garantojë qëndrueshmërinë e financave tona publike.

1. Projektligji i ri: pa mekanizma të fortë kontrolli dhe monitorimi

Lind pyetja: pse në të gjitha kontratat e deritanishme koncesionare me PPP, nuk kemi asnjë kompani të huaj me emër dhe prestigj? Sekti në pushtet, përmes propozimeve të pakërkuara (përbëjnë 80 përqind të PPP-ve të sotme, sipas FMN-së), ka synuar ta shpërndajë paranë publike në duart e oligarkëve të vet.

Në 22 vërejtjet dhe rekomandimet e tij, FMN i ka rekomanduar me forcë qeverisë përfshirjen e hershme dhe aktive të Ministrisë së Financave në të gjitha fazat e ciklit të projekteve PPP, që nga identifikimi dhe planifikimi, deri te vlerësimi i rrezikut dhe miratimi i kontratave. Në të vërtetë, në projektligjin që ka shkuar në Kuvend, roli i Ministrisë së Financave është episodik, i dorës së dytë dhe nuk shtrihet në të gjitha fazat. Njëlloj si në aferën e inceneratorëve!

Në projektligj, nuk ka një përfshirje të qartë dhe totale të Ministrisë së Financave. Mungesa e pranisë në të gjitha hallkat dhe e kontributit të plotë e privon shtetin shqiptar nga (i) kategorizimi i qartë i rreziqeve fiskale për çdo PPP të re, nga (ii) krijimi i mekanizmave më të fortë të monitorimit për detyrimet afatgjata që rrjedhin nga kontratat koncesionare PPP dhe nga (iii) raportimi i detajuar dhe periodik mbi rreziqet fiskale.

Projektligji nuk i jep Kuvendit dhe KLSH-së asnjë kompetencë të rritur për bllokimin e kontratave abuzive, për hetim intensiv dhe rinegocim të kontratave ekzistuese defektoze, me kompetencë deri në anulimin e tyre.
Projektligji nuk jep garanci dhe nuk cakton asnjë rregull apo mekanizëm që çdo kontratë PPP të publikohet e plotë dhe e lexueshme nga publiku. Ai nuk përcakton detyrim të qartë për publikimin online të kontratave, amendimeve dhe raporteve të zbatimit.

Drafti lë hapësira për negocime të drejtpërdrejta dhe përjashtime nga tenderimi i hapur, duke shkelur parimet e konkurrencës së lirë dhe duke e kthyer procesin në një instrument klientelist.
Raportimi vjetor i qeverisë për PPP-të mbetet i vagullt dhe pa detyrime ligjore për pasqyrimin e plotë të riskut fiskal.

Në draft dominon interesi privat mbi atë publik. Projektligji nuk garanton që analizat e kostos dhe përfitimit të kryhen nga institucione të pavarura. Kjo krijon rrezik të plotë që kontratat të hartohen sipas interesit të kompanive private, dhe jo të qytetarëve.

Projektligji gjeneron zgjatje të afateve të PPP-së dhe garanci të tepërta për kompanitë private.
Drafti mundëson dhënien e garancive shtetërore shumëvjeçare, edhe për projekte që nuk justifikojnë nevojën e tyre. Kjo i kthen PPP-të në kontrata me risk zero për kompanitë private dhe me barrë totale për buxhetin.

Drafti praktikisht i përjashton fondet e BE-së nga kuadri i PPP-ve. Ai nuk e lidh përdorimin e PPP-ve me prioritetet e financuara nga Bashkimi Evropian dhe institucionet ndërkombëtare, duke rritur riskun që PPP-të të përdoren si alternativë klienteliste, në vend të fondeve më transparente dhe më të lira nga integrimi.

Me miratimin e këtij projektligji, PPP-të do të pushojnë së qeni në Shqipëri një mjet zhvillimi dhe vizioni ekonomik. Do të kthehen thjesht në një mjet për zhvatje pa kufi të parave të taksapaguesve shqiptarë. Projektligji përfaqëson babëzinë e re të politikës së sektit në pushtet, të veshur me ligj. Përballë këtij veprimi, heshtja është bashkëfajësi.
PPP-të mund të ishin mjet për zhvillim por në Shqipëri, janë kthyer në simbol të grabitjes së sofistikuar.

1. Projektligji i ri: babëzia e re pa kufi e Ramës

Projektligji i ri për PPP-të, në formën aktuale, nuk përfaqëson një reformë për transparencë dhe zhvillim, por një mekanizëm për të zyrtarizuar abuzimet ekzistuese dhe për t’i shtuar më herë ato. Në vend që të shërbejë si mjet modern bashkëpunimi publik-privat, ai rrezikon të bëhet një instrument ligjor për grabitjen e buxhetit dhe për dobësimin e mëtejshëm të financave publike dhe të institucioneve demokratike.

PPP-të në Shqipëri nuk kanë qenë kurrë thjesht “partneritet”. Janë kthyer në makineri shpërblimi për klientët politikë, me kontrata të errëta që lidhin buxhetin e shtetit për dekada, duke i faturuar brezave të ardhshme koston e korrupsionit të sotëm. Nga inceneratorët te rrugët e papërfunduara, nga sterilizimi te shërbimet bazë, historia është e njëjtë: privatët përfitojnë miliarda, shteti rrit borxhin dhe qytetarët paguajnë.

Projektligji i ri nuk e ndal këtë mekanizëm. Përkundrazi, e shumëfishon atë!