nga Prof.Pal Nikolli
Në çdo shoqëri demokratike moderne, ekziston një moment kritik ku ligji i shkruar dhe praktika politike duhet të takohen në një pikë ekuilibri. Kjo pikë është gjykata kushtetuese. Ajo nuk është thjesht një institucion teknik që verifikon përputhshmërinë e ligjeve me kushtetutën, por një instancë filozofike dhe morale e vetë funksionimit të shtetit të së drejtës. Për këtë arsye, pyetja se kush ulet në karrigen e gjykatës kushtetuese nuk është një detaj administrativ, por një çështje që prek themelin e rendit politik.
Autoriteti i ekspertizës juridike.
Një tipar që bie në sy është se anëtarët e gjykatave kushtetuese zakonisht janë figura me përvojë të thellë juridike. Nëse në një vend evropian kërkohet të mbrosh të drejtat themelore të qytetarëve dhe të gjykosh për fatin e ligjeve që prekin miliona njerëz, atëherë është e natyrshme që në këto karrige të ulen ata që kanë kaluar dekada në akademi, në gjykata të larta apo në praktikën e drejtësisë. Nuk është rastësi që profesorët e së drejtës kushtetuese apo ish-gjyqtarët e gjykatave të apelit gjenden shpesh në këtë trupë. Ata përfaqësojnë një lloj kujtese institucionale, një trashëgimi të mendimit juridik që nuk mund të zëvendësohet me eksperienca të shkurtra politike.
Pavarësia si parakusht filozofik.
Në dukje, mund të mendohet se pavarësia politike është thjesht një kërkesë teknike. Por në realitet, ajo është një koncept filozofik që lidhet me vetë natyrën e drejtësisë. Një gjykatë kushtetuese nuk është vendi ku shprehet shumica e momentit, por një arenë ku testohen kufijtë e pushtetit. Nëse anëtarët e saj do të ishin të lidhur ngushtë me parti ose interesa, atëherë vendimet e tyre nuk do të ishin më reflektim i kushtetutës, por vazhdim i fushatës politike me mjete të tjera. Prandaj, në shumë vende evropiane, procesi i përzgjedhjes është i ndërtuar në mënyrë të tillë që të shpërndajë kompetencat mes institucioneve të ndryshme, duke e bërë të vështirë kapjen e plotë të këtij organi.
Procesi i përzgjedhjes: balancë dhe kompromis.
Shembuj konkretë tregojnë filozofinë e brendshme të këtyre sistemeve. Në Gjermani, fakti që Bundestagu dhe Këshilli Federal zgjedhin secili gjysmën e anëtarëve është më shumë se një teknikë institucionale; është një shprehje e parimit se asnjë pushtet nuk mund ta ketë monopolin mbi interpretimin e kushtetutës. Kjo ndarje e detyron politikën të kërkojë konsensus dhe kompromis, duke reflektuar idenë se drejtësia kushtetuese duhet të jetë mbi palët, jo në shërbim të njërës prej tyre.
Mandati i kufizuar: freski dhe shmangie e stanjacionit.
Në shumicën e vendeve, anëtarët shërbejnë për 9 deri në 12 vjet pa mundësi rizgjedhjeje. Ky kufizim nuk është vetëm masë teknike. Ai pasqyron filozofinë se pushteti, qoftë edhe ai gjyqësor, nuk duhet të kthehet në zotërim të përhershëm. Mandati i kufizuar garanton një qarkullim idesh dhe ruan gjallërinë e institucionit. Një gjykatë që rinohet periodikisht është një gjykatë që mbetet në kontakt me kohën, por që ruan gjithashtu vazhdimësinë e mendimit.
Mosha mesatare: përvoja mbi freskinë.
Një element i dukshëm është mosha mesatare relativisht e lartë e anëtarëve, zakonisht mes 50 dhe 70 vjeç. Në një epokë ku politika shpesh kërkon figura të reja, gjykatat kushtetuese mbeten hapësira të maturisë. Arsyeja është e thjeshtë: vetëm pas dekadash pune në jurisprudencë, një jurist është në gjendje të kuptojë thellësisht kompleksitetin e çështjeve kushtetuese. P.sh., në Francë, shumica e anëtarëve të Këshillit Kushtetues janë mbi 60 vjeç, ndërsa në Itali, mesatarja sillet rreth 55–65 vjeç. Ky është një mesazh i qartë: kushtetuta nuk është fushë për eksperimente, por një tekst i shenjtë që kërkon pjekuri dhe stabilitet.
Diversiteti i përvojës: pasurim i mendimit.
Megjithatë, pjekuria nuk nënkupton uniformitet. Në disa vende, përveç juristëve, përfshihen edhe figura nga administrata publike apo akademia. Kjo krijon një mozaik mendimesh, duke siguruar që gjykata të mos mbetet e mbyllur në një kështjellë teknike, por të jetë në kontakt me përvojat e ndryshme të jetës publike. Një administrativist, një penalist dhe një teoricien i së drejtës sjellin secili një perspektivë që pasuron analizën e çështjeve kushtetuese.
Përfundim: shtylla të demokracisë.
Në thelb, anëtarët e gjykatave kushtetuese në Evropën Perëndimore nuk përfaqësojnë thjesht individë me CV të spikatura, por një model filozofik të ushtrimit të drejtësisë. Ata janë simbol i pjekurisë, i neutralitetit dhe i respektit për kufijtë e pushtetit. Mosha e tyre mesatare, përvoja e gjerë dhe procesi i rreptë i përzgjedhjes janë garanci që kushtetuta nuk do të trajtohet si një dokument i zakonshëm, por si kontrata themelore e shoqërisë. Dhe në një kohë kur sfidat ndaj rendit kushtetues janë gjithnjë e më të forta, këta anëtarë mbeten një nga shtyllat më të qëndrueshme të demokracisë evropiane.
