nga Prof.Pal Nikolli
Në imagjinatën klasike, qyteti përfaqëson përparimin: dritat e rrugëve, qasjen në arsim, spitalet më të mëdha, hapësirat publike që simbolizojnë modernitetin. Por kur e shohim Shqipërinë e sotme, qytetet e saj më të mëdha – Tirana, Durrësi, Elbasani, Fieri – nuk janë vetëm skenat ku zhvillohet dinamika e re sociale. Ato janë gjithashtu qendra ku varfëria jo vetëm që nuk zhduket, por riprodhohet dhe merr forma të reja.
Të dhënat janë të pamëshirshme: 41.8% e popullsisë urbane shqiptare është e rrezikuar nga varfëria, pothuaj dyfish më e lartë se mesatarja e BE-së (21%). Kjo na vendos në një kontrast të fortë me vende si Çekia, Sllovakia dhe Polonia, ku normat e varfërisë urbane lëkunden rreth 11–12%.
Kjo diferencë nuk është thjesht statistikë; është dëshmi e faktit se qytetet nuk po arrijnë ta luajnë rolin e tyre emancipues. Në vend të integrimit social, ato po prodhojnë ndarje të reja. Kostoja e lartë e jetesës urbane, bashkuar me të ardhurat e ulëta e informalitetin e punës, krijojnë një spirale që tërheq shumë familje drejt pasigurisë ekonomike.
Mësimet nga përvoja europiane.
Në BE, qytetet janë gjithashtu skena ku varfëria ekziston, por mënyra se si shtetet kanë ndërhyrë e bën ndryshimin. Gjermania, për shembull, ka një sistem të gjerë të banesave sociale (Sozialwohnungen), të destinuara për familjet me të ardhura të ulëta. Kjo i mbron qytetarët nga tregu i lirë i qirave, i cili shpesh është i pamëshirshëm në qytete të mëdha si Berlini apo Mynihu. Në Francë, skema e subvencionit për qira (APL – Aide Personnalisée au Logement) u jep mbështetje të drejtpërdrejtë familjeve, studentëve apo çifteve të reja, duke balancuar disproporcionin midis kostos së jetesës dhe të ardhurave.
Vendet nordike kanë investuar prej dekadash në shërbime publike cilësore. P.sh., Suedia e ka lidhur fuqizimin e gruas në tregun e punës me aksesin universal në çerdhe dhe kopshte. Ky është një mjet indirekt, por jashtëzakonisht efektiv, për të ulur varfërinë urbane: nëse gratë kanë mundësi të punojnë, familjet rrisin të ardhurat dhe reduktojnë varësinë nga ndihma sociale.
Polonia dhe Sllovakia, të cilat dikur kishin nivele të larta varfërie pas tranzicionit post-komunist, investuan në formalizimin e tregut të punës. Kontratat e rregullta, sigurimet shoqërore dhe programet e mbrojtjes nga papunësia kanë funksionuar si amortizatorë të krizave ekonomike urbane.
Shqipëria dhe sfida e kontratës shoqërore.
Në Shqipëri, mungesa e një qasjeje të ngjashme e lë qytetarin në mëshirë të tregut dhe të rrethanave. Politikat sociale janë të kufizuara, të paqëndrueshme dhe shpesh jo të targetuara siç duhet. Banesat sociale janë të pakta, skema e ndihmës ekonomike është e dobët dhe sistemi i taksave nuk arrin të rishpërndajë mjaftueshëm të ardhurat për të zbutur pabarazitë.
Në këtë kuptim, problemi i varfërisë urbane nuk është vetëm ekonomik; ai është thellësisht politik e filozofik. Ai tregon se kontrata shoqërore në Shqipëri është e brishtë. Qyteti, që në thelb duhet të jetë hapësira ku realizohet qytetaria, është shndërruar në arenën ku pabarazitë bëhen më të dukshme.
Përtej statistikave: pyetja thelbësore!
Nuk mjafton të synojmë thjesht uljen e përqindjes së popullsisë urbane nën rrezikun e varfërisë. Sfida është të rimendojmë qytetin si hapësirë solidariteti. Përndryshe, modernizimi do të mbetet i cunguar: ndërtesa të larta, por pa siguri sociale; bulevarde të gjera, por me kontrata pune të brishta; qendra tregtare të mbushura, por me qytetarë që përpiqen të mbijetojnë mes kostove të papërballueshme.
Përvoja e vendeve të BE-së na mëson se varfëria urbane nuk është e pashmangshme. Ajo mund të zbutet përmes politikave të mirëqena dhe institucioneve funksionale. Por ky proces kërkon vizion: të pranojmë se qyteti nuk është vetëm një hapësirë fizike, por një projekt kolektiv ku drejtësia sociale është po aq e rëndësishme sa infrastruktura.
Në fund të fundit, pyetja nuk është vetëm “Sa qytetarë jetojnë nën kufirin e varfërisë?”, por “Çfarë qyteti duam të ndërtojmë?” — një qytet i ndarë mes pasurisë dhe varfërisë, apo një hapësirë ku moderniteti shoqërohet me barazi dhe solidaritet?
