Prof. dr. Pal NIKOLLI
Një shoqëri matet nga mënyra se si kujdeset për më të brishtët e saj: të sëmurët, të moshuarit dhe fëmijët. Kur këta mbeten në mëshirën e fatit, pa trajtim dinjitoz, pa ilaçe dhe pa akses në mjekim bazë, atëherë kriza nuk është thjesht shëndetësore, por edhe morale. Sistemi ynë i shëndetësisë prej vitesh endet mes premtimeve dhe realitetit të hidhur, duke lënë pas një gjurmë zhgënjimi dhe mungesë besimi.
Spitalet tona, që duhet të ishin vende shprese dhe rikthimi në jetë, shpesh duken si korridore të pafundme pritjesh dhe pasigurish. Pacientët sorollaten me muaj për një skaner apo një ekzaminim bazë, duke humbur kohë të çmuar që shpesh barazohet me vetë jetën. Farmacitë spitalore boshatisen, ndërsa familjarët enden në tregun privat për të blerë ilaçet që shteti duhet t’i garantojë falas. Këto plagë nuk janë vetëm statistika, por përjetime të përditshme të mijëra njerëzve.
Çdo ministër i ri që merr frenat e këtij sektori del përpara publikut me vizion, me zotime dhe me shpresa të reja. Por shëndetësia nuk përmirësohet me fjalë të bukura apo me konferenca shtypi; ajo ka nevojë për reforma të thella, për transparencë dhe për një plan konkret që vendos pacientin në qendër, jo interesat ekonomike apo fasadat propagandistike.
Problemi i parë është mungesa e një sistemi të qëndrueshëm furnizimi me ilaçe. Nëse spitalet nuk mund të garantojnë barnat bazë, çdo reformë tjetër mbetet e pakuptimtë. Problemi i dytë lidhet me radhët e pafundme, të cilat nuk janë vetëm rezultat i mungesës së aparaturave, por edhe i një administrimi të dobët dhe të një menaxhimi të centralizuar që shpesh i mbyt iniciativat lokale. Problemi i tretë është korrupsioni i përhapur, që e ka kthyer shërbimin shëndetësor në një treg të fshehtë pagesash nën dorë, duke cenuar parimin themelor të barazisë përpara ligjit dhe shëndetit.
Por përtej diagnozës, nevojitet guximi për të ndërtuar një terapi shoqërore. Shëndetësia nuk është vetëm një çështje ministrie, është një çështje kombëtare. Duhet të rikthehet besimi i qytetarëve se shteti ekziston për t’u kujdesur për ta, se spitali publik nuk është një derë e mbyllur, por një dritare shprese. Ky besim nuk fitohet me slogane, por me veprime konkrete: me spitale të pajisura, me mjekë dhe infermierë të pakorruptuar, të paguar denjësisht që të mos largohen jashtë vendit, me procedura të thjeshtuara dhe me një qasje të sinqertë ndaj nevojave të pacientit.
Në këtë drejtim, krahasimi me vende të tjera evropiane është i domosdoshëm. Në vende si Gjermania apo Franca, sistemi shëndetësor mbështetet mbi tre shtylla të forta: akses universal, financim të qëndrueshëm dhe teknologji moderne. Pacienti nuk është i detyruar të zgjedhë midis falimentimit ekonomik dhe mbijetesës shëndetësore; shteti garanton trajtim bazë falas dhe mekanizma sigurimesh që e mbrojnë individin nga çdo barrë e papërballueshme.
Në vende të tjera të rajonit, si Kroacia apo Sllovenia, pavarësisht se kanë kaluar tranzicione të ngjashme me tonin, shëndetësia publike është organizuar mbi bazën e menaxhimit efikas dhe decentralizimit. Spitalet nuk janë thjesht ndërtesa ku mjeku shfaqet për të mbajtur një orar pune, por institucione që funksionojnë me përgjegjësi dhe llogaridhënie të qartë. Aty pacienti shihet si qenie njerëzore dhe jo si një numër statistikor.
Shembulli skandinav shkon edhe më tej: Suedia dhe Norvegjia kanë arritur të ndërtojnë sisteme shëndetësore që jo vetëm trajtojnë sëmundjet, por parandalojnë ato. Kujdesi parësor, vaksinimet, edukimi shëndetësor dhe investimi në mjekësinë familjare kanë ulur ndjeshëm kostot afatgjata dhe kanë rritur cilësinë e jetës.
Pse nuk mund të ndiqet edhe këtu një model i tillë? Nuk është çështje vetëm financiare. Është çështje prioritetesh, vizioni dhe vullneti politik. Një shtet që zgjedh të shpenzojë për fasada apo për luks të panevojshëm, gjithmonë do të thotë se nuk ka para për shëndetësinë. Por një shtet që e sheh jetën si vlerë supreme, do të gjejë gjithmonë burime për të mbrojtur shëndetin e qytetarëve të vet.
Reformat e mundëshme në Sistemin Shëndetësor duhet të përfshijnë:
- Garanci për ilaçet bazë – krijimi i një sistemi furnizimi të pavarur nga korrupsioni dhe klientelizmi, me rezerva shtetërore që mbulojnë të paktën gjashtë muaj.
- Decentralizim menaxherial – spitalet rajonale të kenë më shumë kompetenca në menaxhimin e burimeve njerëzore dhe financiare, për të shmangur burokracinë qendrore.
- Pagë dinjitoze për personelin shëndetësor – rritje e ndjeshme e pagave për mjekë dhe infermierë, për të ndalur emigracionin masiv.
- Digitalizimi i shërbimeve – reduktim i radhëve përmes aplikimeve online, dosjeve elektronike të pacientëve dhe menaxhimit transparent të listave të pritjes.
- Forcimi i kujdesit parësor – investime në qendrat shëndetësore lokale dhe në mjekësinë familjare për të ulur ngarkesën mbi spitalet.
- Mekanizma kundër korrupsionit – krijimi i një agjencie të pavarur monitoruese, me raportime publike mbi shpenzimet dhe kontratat në shëndetësi.
- Program kombëtar i parandalimit – vaksinime, edukim shëndetësor dhe fushata për jetesë të shëndetshme, për të ulur kostot e trajtimit afatgjatë.
- Partneritete të kontrolluara me sektorin privat – përdorim i tij aty ku shteti ka mungesa, por gjithmonë nën rregulla të qarta dhe transparente.
Apel për shoqërinë dhe vendimmarrësit
Shëndeti nuk është luks dhe as privilegj; ai është e drejta themelore e çdo qytetari. Çdo ditë e humbur mes premtimeve dhe improvizimeve është një jetë e rrezikuar. Të gjithë së bashku – qytetarë, profesionistë, vendimmarrës – duhet ta shohim shëndetësinë si një kauzë kombëtare, si një investim për të ardhmen dhe jo si një kosto për buxhetin. Sepse një komb që nuk mbron shëndetin e qytetarëve të vet, nuk mund të ketë as forcë ekonomike, as stabilitet shoqëror, e as të ardhme të sigurt.
