Aktiviteti “Përkthimi, kufijtë kohorë dhe gjuha”, bëri bashkë përkthyes dhe gjuhëtarë, të cilët diskutuan mbi sfidat e shqipes dhe përgjegjësinë e përkthimit si urë mes kulturave.
Primo Shllaku, Xhevat Lloshi dhe Ilia Lëngu sollën reflektime kritike mbi mungesën e një shkolle përkthimi, pasaktësitë gjuhësore dhe domosdoshmërinë e njohjes së thellë të gjuhëve në këtë proces.
“Përkthimi, kufijtë kohorë dhe gjuha” ishte tema e diskutimit të organizuar në Qendrën Kombëtare të Librit dhe Leximit, në bashkëpunim me Shoqatën e Përkthyesve Shqiptarë, me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Përkthimit.
Ky takim u shndërrua në një reflektim mbi rolin e gjuhës dhe sfidat e përkthimit në Shqipëri. Ndërkohë, gjuhëtari Xhevat Lloshi ngriti alarmin për gabimet që po përsëriten në përdorimin e shqipes. Në vijim, përkthyesi Ilia Lëngu vuri në pah dimensionin profesional të mjeshtërisë së përkthimit.
Takimi solli një debat të thelluar mbi përgjegjësinë e përkthyesit, kufijtë e gjuhës dhe nevojën për të ruajtur pastërtinë e shqipes. Në epokën e globalizimit dhe të komunikimit të përshpejtuar ndërkombëtar, gjuha shqipe, si shumë gjuhë të tjera të vogla për nga numri i folësve, përballet me sfida të shumta. Një nga këto sfida është ndikimi që ka përkthimi i teksteve nga gjuhët e huaja, veçanërisht nga anglishtja, mbi strukturën dhe pastërtinë e shqipes.
Ndërsa përkthimi është një domosdoshmëri për zhvillimin kulturor, shkencor dhe arsimor, ai gjithashtu paraqet rrezik për shtrembërimin e gjuhës amtare, nëse nuk ushtrohet me profesionalizëm dhe ndjeshmëri gjuhësore. Përkthyesi, përveçse ndërmjetës i kulturave, është edhe një mbrojtës i gjuhës amtare. Ai ka detyrimin jo vetëm të përcjellë kuptimin e origjinalit, por ta bëjë këtë duke ruajtur natyrën, ngjyrën dhe fuqinë shprehëse të shqipes. Një përkthyes i mirë duhet të jetë një njohës i thellë i gjuhës shqipe, jo vetëm në nivel leksikor, por edhe në nivel sintaksor, stilistik dhe kulturor. Përkthimi, si një akt ndërmjetësues midis dy gjuhëve dhe kulturave, është më shumë sesa një proces teknik i kalimit të fjalëve nga një gjuhë në tjetrën.
Ai është një udhëtim nëpër kohë, hapësirë dhe kontekst kulturor. Në qendër të këtij procesi qëndrojnë tri përmasa themelore: përkthimi si akt, kufijtë kohorë si sfidë dhe gjuha si mjet, por njëkohësisht edhe pengesë. Ashtu si gjuha, edhe përkthimi është i lidhur ngushtë me kohën. Përkthimi i një teksti të shkruar në shekullin e XIV nuk mund të bëhet pa marrë parasysh realitetet historike, kulturore dhe leksikore të asaj periudhe. Çdo përkthyes i mirë duhet të ketë sens historik: të kuptojë kohën kur është shkruar teksti, botëkuptimin e autorit dhe sfidat e lexuesit bashkëkohor. Kjo bëhet veçanërisht evidente në përkthimin e veprave letrare klasike apo fetare, ku gjuha e përdorur është shpesh arkaike, plot referenca që nuk ekzistojnë më.
A duhen ruajtur këto forma të vjetra, apo duhet t’i bëjmë më të afërta me gjuhën e sotme? Përkthimi i një poezie të Dantes apo i një tragjedie të Eskilit në një shqipe moderne kërkon jo vetëm mjeshtëri gjuhësore, por edhe ndjeshmëri kulturore dhe historike. Kufijtë kohorë prekin gjithashtu mënyrën si perceptohet teksti. Një përkthim i bërë në vitet 1950 nuk do të tingëllojë njësoj me një përkthim të bërë sot, edhe nëse burimi është i njëjtë. Kjo ndodh sepse vetë gjuha ndryshon me kohën. Përkthimi është, pra, një akt që kërkon ripërtëritje të vazhdueshme është një akt i përhershëm i rivlerësimit dhe përshtatjes. Sot, shumë përkthime, veçanërisht nga anglishtja, bëhen fjalë për fjalë, pa marrë parasysh ndërtimin natyror të fjalisë në shqip. Kjo ka sjellë një stil të ri të të folurit dhe të të shkruarit, i cili shpesh duket i huaj, i ngurtë dhe jo shqiptar.
Shprehje si “kjo ka kuptim”, “bëj një vendim” apo “ai ndjehet i lodhur” janë vetëm disa shembuj të ndikimit të drejtpërdrejtë të anglishtes në shqip. Këto forma jo vetëm që nuk janë natyrale për shqipen, por me kalimin e kohës mund të zëvendësojnë mënyrën e drejtë dhe të pasur të të shprehurit në gjuhën tonë. Përkthyesit kanë një rol shumë të rëndësishëm në shoqëri: ata na sjellin botën në gjuhën tonë. Por për ta bërë këtë siç duhet, përkthyesit duhet të njohin mirë jo vetëm gjuhën e huaj, por edhe shqipen, dhe jo thjesht në nivel fjalësh, por edhe në ndërtim, stil dhe kulturë.
Kur përkthimi bëhet shpejt, pa redaktim, dhe pa respekt për natyrën e gjuhës shqipe, ai nuk ndihmon, por dëmton. Krijon një shqipe të çuditshme, me ritëm dhe shprehje të huaja, që nuk tingëllon më si gjuha jonë e përditshme. Përkthimi është një dritare për të parë botën, por nëse nuk bëhet siç duhet, mund të bëhet një derë nga e cila shqipja humbet veten. Kujdesi për gjuhën nuk është vetëm detyrë e përkthyesve apo e gjuhëtarëve, është detyrë e të gjithëve ne.
/Gazeta Panorama
