Nga Prof.Dr.Pal Nikolli
Ka qytete që rriten me kohën dhe ka qytete që ngatërrojnë rritjen me fryrjen. Tirana, dikur një qytet që ecte me ritmin e frymës njerëzore, sot është shndërruar në një garë lartësish, ku ndërtesat përpiqen të kapin qiellin pa pyetur nëse toka mund t’i mbajë dot. Ajo që dikur ishte një peizazh urban me ndërthurje kujtimesh, ngjyrash, rrugicash dhe ndjenjash, sot po mbulohet nga hijet e betonit që nuk lënë më dritë për njeriun poshtë.
Në thelb, çdo qytet është pasqyrë e shpirtit të banorëve të vet. Por kur pasqyra prishet, ajo nuk e reflekton më as njeriun, as historinë. Qytetet pa kujtesë, sado moderne të jenë, nuk kanë shpirt – janë si muze të boshatisur ku ekspozohen vetëm ambicie pa rrënjë. Kullat e reja të Tiranës, përtej estetikës që përpiqet të imitojë botën perëndimore, tregojnë një humbje të brendshme: mungesën e ekuilibrit mes njeriut dhe hapësirës, mes kujtesës dhe progresit, mes lartësisë fizike dhe thellësisë shpirtërore.
Ndërtimi i lartë nuk është mëkat në vetvete. Ai bëhet i tillë kur ngrihet pa mendim, pa përgjegjësi, pa respekt për historinë urbane që e mbart qyteti. Një qytet nuk ndërtohet vetëm për të sotmen, por për t’u jetuar nga brezat që do të vijnë. Kur ndërtesat e sotme përpiqen të fshijnë çdo gjurmë të djeshme, ato nuk ndërtojnë të ardhmen – përkundrazi, e varrosin atë nën rrënojat e harresës.
Në këtë rrafsh, ndërtimet e larta në Tiranë nuk janë vetëm çështje estetike apo teknike; ato janë simptomë e një filozofie të re jetese ku pesha e njeriut matet me metra katrorë, jo me vlera. Një qytet i tillë nuk mëson të frymojë, por thjesht të marrë frymë me zor, i mbushur me trafik, zhurmë dhe pasiguri. Aty ku dikur ndaloje për të parë horizontin e Dajtit, sot shikon një mur xhami që reflekton dritën artificiale. Aty ku dikur kishte një shesh, një oborr, një frymë, sot ka një hyrje parkimi dhe një kafe sterile në katin përdhes.
Filozofia e ndërtimit të qytetit nuk duhet të udhëhiqet nga lakmia për hapësirë tregtare, por nga dashuria për jetën. Sepse arkitektura, në thelb, është një formë e heshtur etike. Ajo flet për mënyrën se si e kuptojmë veten në raport me hapësirën që na rrethon. Kur arkitektura bëhet instrument i tregut, ajo humbet shpirtin e vet – dhe me të humbet edhe njeriu që jeton brenda saj.
Tirana po rritet në lartësi, por po zvogëlohet në shpirt. Qyteti që dikur frymëzonte shëtitje, takime, qetësi dhe identitet, po bëhet një grumbull kullash që nuk flasin me njëra-tjetrën. Nuk ka më vijë horizonti, nuk ka më ritëm urban, nuk ka më kujtesë të ndërtuar. Vetëm reflektime të pafundme xhami mbi xham, si një qytet që shikon veten pa e njohur më.
Në fund, çdo kullë është një test i ndërgjegjes kolektive. A ngrihet për të përmirësuar jetën apo për ta mbuluar me hijen e vet? A ndërtohet për t’u kujtuar apo për të harruar? A i shton qytetit frymë apo thjesht hije?
Diku, në ndonjë qoshe që ende s’është prekur nga betonizimi, mund të ndjesh ende frymën e një qyteti që dikur projektohej me dashuri, me respekt, me përkushtim për njeriun. Ajo frymë vjen si kujtim i një kohe kur arkitektët ndërtonin për të krijuar jetë, jo për të shitur pamje.
Në kujtimin e atyre që ndërtuan me ndërgjegje, qyteti duhet të mësojë sërish se ndërtimi i vërtetë nuk është ai që ngre mure, por ai që krijon hapësira për frymëmarrje. Dhe nëse Tirana do të shpëtojë, nuk do ta bëjnë kullat e reja, por rikthimi i kujtesës së një qyteti që e dinte se bukuria nuk është në lartësi, por në harmoni.
