Delegacioni i OSBE-ODIHR ka publikuar këtë të enjte, më 23 tetor, raportin përfundimtar mbi zgjedhjet e 11 Majit në Shqipëri.
Në raportin e publikuar, OSBE-ODIHR vlerëson se procesi ishte i administruar profesionalisht dhe konkurrues, por u zhvillua në një klimë të lartë polarizimi politik dhe pabarazie mes forcave politike.
“Zgjedhjet ishin konkurruese dhe u zhvilluan në mënyrë profesionale, por u zhvilluan në një mjedis shumë të polarizuar dhe konkurrentët nuk gëzonin një fushë të barabartë. Megjithatë, kandidatët në përgjithësi ishin në gjendje të bënin fushatë në mënyrë të lirë, edhe pse disa raportuan për kërcënime”, thuhet në raport.
Në përgjithësi, procesi i regjistrimit të votuesve ishte transparent, listat e votuesve u konsideruan gjithëpërfshirëse dhe përgjithësisht të sakta, ndërsa zgjerimi i të drejtës së votës për qytetarët jashtë vendit u vlerësua si një hap drejt rritjes së pjesëmarrjes zgjedhore.
KQZ-ja regjistroi tetë parti dhe tre koalicione dhe miratoi gjithsej 2 mijë e 46 kandidatë në një proces gjithëpërfshirës. Gjatë verifikimit të kandidatëve, 16 kandidatë u refuzuan për shkak të të dhënave penale, asnjë prej këtyre rasteve nuk u kontestua, dhe partitë kishin mundësi t’i zëvendësonin.
Kërkesa që subjektet zgjedhore të dorëzojnë lista të plota kandidatësh për listat e hapura dhe të mbyllura në të gjitha qarqet e vendit “e kufizoi aftësinë e partive më të vogla për të marrë pjesë në garë“.
Si e menaxhoi KQZ procesin
Në raportin final thuhet se Komisioni Qendror i zgjedhjeve e menaxhoi procesin në mënyrë transparente.
“Në përgjithësi, përgatitjet teknike për zgjedhjet u zhvilluan në mënyrë efikase, transparente, sipas afateve të përcaktuara dhe në mënyrë gjithëpërfshirëse nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ). Megjithatë, disa palë të interesuara perceptuan disa anëtarë të KQZ-së si të politizuar.”, thuhet në raport.
Komisionet e niveleve më të ulëta thuhet se e administruan procesin në mënyrë efikase dhe transparente, pavarësisht ndërprerjeve të shkaktuara nga “zëvendësimet e vona të anëtarëve të propozuar nga partitë politike“, veçanërisht në qendrat e votimit në ditët para zgjedhjeve, që sipas disa pretendimeve ndodhën për shkak të intimidimit në disa raste.
KQZ-ja ndërmori përpjekje për të përmirësuar aksesin në qendrat e votimit për personat me aftësi të kufizuara, por në ditën e zgjedhjeve, vëzhguesit raportuan probleme të dukshme të aksesueshmërisë në shumë vende.
Votimi jashtë vendit
Procesi i votimit jashtë vendit u menaxhua mirë, megjithëse pati vonesa ligjore dhe probleme organizative.
“Votimi jashtë vendit, i futur për herë të parë në këto zgjedhje, u menaxhua mirë, pavarësisht marrëveshjes së vonuar politike dhe disa çështjeve organizative.“, thuhet në raport.
Ndërsa futja e votimit jashtë vendit përbën një “zhvillim historik në procesin zgjedhor“, organizimi i tij rezultoi tepër sfidues, sidomos për shkak të kufizimeve kohore të krijuara nga miratimi i vonuar në Parlament. “U vunë re probleme me shpërndarjen e fletëve të votimit, të cilat sollën vështirësi edhe gjatë procesit të numërimit. Megjithatë, procesi në tërësi u menaxhua mirë.”, vazhdon raporti.
Sa i përket votimit jashtë vendit, pavarësisht fushatës së gjerë informuese të KQZ-së dhe vendimit për të pranuar edhe ID biometrike të skaduara, rreth 41 mijë aplikime u refuzuan, kryesisht për mungesë të dëshmisë së vlefshme të banimit në vendin pritës.
Dita e zgjedhjeve e organizuar mirë, por…
Sa i përket ditës së zgjedhjeve, monitoruesit e OSBE-ODIHR kanë vlerësuar se ka qenë e qetë dhe e organizuar mirë, megjithëse e shoqëruar me incidente të vogla.
“Mekanizmi i ri i koordinimit mes institucioneve për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve zgjedhore është një zhvillim i mirëpritur, por duhet ndjekje për të adresuar shqetësimet e vazhdueshme për praktika zgjedhore të keqpërdorura. Dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë dhe e organizuar mirë, por pati mungesë të shpeshtë të respektimit të procedurave dhe u shënua nga disa incidente frikësimi dhe nxitjeje të zgjedhësve, si dhe disa mangësi procedurale dhe transparence në numërimin e votave.”, vazhdon raporti.
KQZ-ja thuhet se ndërmori përpjekje për të përmirësuar aksesin në qendrat e votimit për personat me aftësi të kufizuara, por në ditën e zgjedhjeve, vëzhguesit raportuan probleme të dukshme të aksesueshmërisë në shumë vende.
Votimi elektronik
Votimi elektronik u zhvillua në dy qarqe dhe identifikimi biometrik u përdor në të gjitha qendrat e votimit. Në përputhje me praktikat e mira zgjedhore, KQZ-ja uli varësinë nga ofruesi i pajisjeve biometrike dhe të votimit elektronik, ndërsa përdorimi i teknologjisë u dokumentua dhe menaxhua në mënyrë transparente dhe të qëndrueshme.
“Megjithatë, përdorimi i teknologjisë, veçanërisht për pajisjet e votimit elektronik, u largua nga proceset e dokumentuara dhe nga Kodi Zgjedhor. Partitë politike dhe mediat kishin akses të plotë për të vëzhguar demonstrimin e funksionalitetit të pajisjeve të identifikimit dhe votimit elektronik, por KQZ nuk publikoi informacion për testet e sigurisë.“, vijon raporti.
Ndërsa bashkëbiseduesit e misionit të vëzhgimit të OSBE/ODIHR në përgjithësi shprehën besim në teknologjinë e përdorur, “disa shqetësime u ngritën, duke treguar mungesë besimi nga disa palë, përfshirë opozitën”.
Misioni i OSBE/ODIHR ka bërë 25 rekomandime në përfundim të zgjedhjeve të 11 Majit që kanë të bëjnë me ndryshimin e Kodit Zgjedhor, fushatën elektorale dhe parandalimin e presionit ndaj zgjedhësve.
“Këto rekomandime duhet të lexohen në lidhje me rekomandimet e mëparshme të ODIHR-it që ende nuk janë adresuar. ODIHR shpreh gatishmërinë për të ndihmuar autoritetet e Shqipërisë në përmirësimin e mëtejshëm të procesit zgjedhor dhe për të adresuar rekomandimet e përfshira në këtë dhe në raportet e mëparshme”, thuhet në raport.
REKOMANDIME PRIORITARE
* Për të adresuar rekomandimet e papërmbushura të ODIHR-it, si dhe paqartësitë dhe mospërputhjet e ndryshme, korniza ligjore zgjedhore duhet të reformohet në mënyrë tërësore përmes një procesi konsultativ gjithëpërfshirës, shumë përpara zgjedhjeve të ardhshme, në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e mira.
* Për të siguruar stabilitetin e administratës zgjedhore, duhet të konsiderohet depolitizimi i procedurës së emërimit të komisioneve zgjedhore të niveleve më të ulëta, si dhe kufizimi i zëvendësimeve arbitrare dhe në momentet e fundit të anëtarëve të komisioneve, për të garantuar trajnimin e duhur dhe në kohë për të gjithë anëtarët.
* Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e Grupeve të Numërimit të Fletëve të Votimit, KQZ duhet të organizojë sesione specifike trajnimi për procedurat e numërimit dhe të zhvillojë një kurrikul trajnimi të standardizuar, duke përfshirë manuale dhe fletëinformime të lehta për t’u kuptuar mbi procesin e numërimit.
* Përpjekjet për edukimin e votuesve mbi votimin elektronik duhet të intensifikohen, me fokus në rritjen e ndërgjegjësimit të votuesve për procedurat e votimit elektronik dhe sigurimin që të gjithë votuesit të jenë në gjendje të votojnë në mënyrë të pavarur.
* Për të eliminuar çdo paqartësi në legjislacion në lidhje me fushatën, përdorimi i burimeve administrative për qëllime elektorale duhet të ndalohet nga momenti i shpalljes së zgjedhjeve deri në ditën e votimit.
* Për të siguruar kushte të barabarta gare, autoritetet duhet të marrin masa për të parandaluar keqpërdorimin e funksionit dhe të burimeve shtetërore. Sanksione proporcionale dhe ndëshkuese duhet të vendosen me shpejtësi ndaj shkeljeve të tilla.
* Në përputhje me praktikat e mira, ligji duhet të përcaktojë qartë cilat aktivitete paraelektorale përbëjnë shpenzime fushate, në mënyrë që ato të jenë subjekt i raportimit, mbikëqyrjes dhe sanksioneve përkatëse.
* Materialet filmike të përgatitura nga partitë politike ose autoritetet qeveritare duhet të etiketohen qartë si reklama politike dhe për rrjedhojë të ndalohen në programet e lajmeve dhe në përmbajtjen editoriale. Duhet të jenë në fuqi masa efektive për të adresuar shkeljet dhe ato duhet të zbatohen në kohë.
REKOMANDIME TË TJERA
Administrata Zgjedhore
* Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e komisioneve zgjedhore të niveleve më të ulëta, KQZ duhet të zhvillojë një kurrikul të standardizuar trajnimi, duke përfshirë manuale dhe fletëinformime të thjeshta për proceset.
* Gjatë përcaktimit të vendndodhjeve të qendrave të votimit, autoritetet zgjedhore dhe bashkitë duhet të marrin masa proaktive për të siguruar aksesueshmëri të plotë për personat me aftësi të kufizuara.
* Për të siguruar pjesëmarrje më të gjerë të grave, KQZ duhet të garantojë që komisionet zgjedhore të niveleve të ulëta të jenë të balancuara gjinorisht, duke përfshirë edhe emërimin e grave në pozicione drejtuese.
Përdorimi i Teknologjisë në Zgjedhje
* Për të mbrojtur integritetin dhe për të rritur besimin publik, vendimet për përdorimin e teknologjisë në zgjedhje duhet të respektojnë kuadrin ekzistues rregullator dhe të mos merren nën presion politik.
* Nëse në të ardhmen merret në konsideratë zgjerimi i votimit elektronik, përdorimi i teknologjisë duhet të menaxhohet në mënyrë gjithëpërfshirëse, transparente dhe të integruar.
Regjistrimi i Votuesve
* Për të respektuar standardet ndërkombëtare dhe për të garantuar të drejtën universale të votës dhe trajtimin e barabartë para ligjit, të gjitha kufizimet e së drejtës së votës bazuar në aftësi të kufizuara intelektuale ose psikosociale duhet të hiqen, përfshirë ato të bazuara në vlerësime individuale nga gjykatat.
Fushata Zgjedhore
* Pas konsultimeve gjithëpërfshirëse me palët e interesuara, aktivitetet e fushatës dhe reklamat politike në rrjetet sociale, përfshirë financimin e tyre, duhet të rregullohen duke respektuar të drejtën e lirisë së shprehjes.
* Për të mbrojtur shprehjen e lirë të vullnetit të votuesve, organet e rendit duhet të bëjnë çdo përpjekje për të identifikuar dhe hetuar të gjitha akuzat për shkelje zgjedhore, në mënyrë të plotë, të shpejtë dhe transparente. Votuesit duhet të informohen sistematikisht për mekanizmat e raportimit të shkeljeve, përfshirë mbrojtjen e sinjalizuesve dhe garancitë kundër hakmarrjeve.
* Për të rritur pjesëmarrjen politike të grave, financimi publik mund të lidhet me masa konkrete gjithëpërfshirjeje. Partitë politike duhet të konsiderojnë reforma të mekanizmave të brendshëm për të rritur përfaqësimin e grave në strukturat e partive, përfshirë aksesin në fonde.
Financimi i Fushatës
* Për të siguruar kushte të barabarta gare, korniza ligjore duhet të përfshijë një tavan të arsyeshëm për shpenzimet e fushatës për kandidatët që garojnë në lista partie ose koalicioni.
* Për të rritur transparencën, autoritetet duhet të konsiderojnë rregullimin e fushatave online dhe të palëve të treta, përfshirë entitetet e lidhura me partitë politike, si dhe përcaktimin e kushteve përkatëse për raportim dhe mekanizma sanksionues.
* Për të forcuar transparencën dhe llogaridhënien, KQZ-së duhet t’i jepen burime shtesë financiare dhe njerëzore, si dhe një mandat i zgjeruar, për të mundësuar auditim të plotë të raporteve financiare të fushatës, përfshirë fuqinë për të hetuar burimet e donacioneve.
Media
* Autoritetet shtetërore, për të përmbushur detyrimet e tyre pozitive sipas të drejtës ndërkombëtare, duhet të promovojnë një mjedis mediatik të pavarur dhe të larmishëm, të lirë nga ndikimi politik dhe ai korporativ. Duhet të miratohet një rregullore gjithëpërfshirëse për pronësinë e mediave dhe të forcohet zbatimi efektiv i saj. Gjithashtu, duhet të zbatohen masa për mbrojtjen e autonomisë editoriale nga ndikimet politike dhe të biznesit.
* Ndryshimet ligjore duhet të sigurojnë depolitizim efektiv dhe pavarësi të vërtetë institucionale të transmetuesit publik dhe Autoritetit të Mediave Audiovizive, në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare. Këto ndryshime duhet të përfshijnë konsultime të gjera publike me median e pavarur dhe përfaqësuesit e shoqërisë civile.
* Shpifja duhet të dekriminalizohet plotësisht dhe dispozitat civile për shpifjen të përshtaten me standardet ndërkombëtare për lirinë e shprehjes.
* Rregullat e Kodit Zgjedhor për ndarjen e kohës televizive në mbulimin editorial duhet të ndryshohen për të reduktuar avantazhin e dhënë partive më të mëdha parlamentare dhe për të siguruar një ndarje më të drejtë të hapësirës për të gjithë garuesit.
Dita e Zgjedhjeve
* KQZ duhet të ndërmarrë hapa për të parandaluar frikësimin dhe ndikimin e padrejtë ndaj votuesve në qendrat e votimit, duke forcuar trajnimin dhe mandatin e koordinatorëve të sigurisë në qendrat e votimit, për të garantuar që ata të jenë politikisht të pavarur dhe të fuqizuar për të vepruar në mënyrë efektive në ditën e zgjedhjeve.
Kryetari i Partisë Demokratike Sali Berisha ka folur për raportin e OSBE/ODIHR për zgjedhjet e 11 majit.
Berisha thotë se raporti i OSBE/ODIHR ka faktuar farsën zgjedhore.
“Edi Rama ka zgjedhur heshtjen dhe mashtrimin për të mbuluar dështimin e tij të plotë dhe total në ndryshimin e raportit fatal për zgjedhjet parlamentare të 11 majit të vëzhguesve ndërkombëtarë.
Siç kisha paralajmëruar, siç kisha paraqitur dokumente zyrtare që faktonin ndërhyrjet brutale të qeverisë shqiptare pranë institucioneve të vëzhgimit dhe direkt vëzhguesve ndërkombëtarë për të ndryshuar termat e përdorura në raportin e tyre për zgjedhjet e 11 majit, janë bërë përpjekje, të cilat me kënaqësi të madhe u them shqiptarëve se patën zero efekt”-tha Berisha.
Berisha shtoi se “është në meritën më të madhe të institucioneve që vëzhguan zgjedhjet, që i qëndruan fjalë për fjalë të gjitha konstatimeve që faktojnë një farsë të vërtetë elektorale më 11 maj. Raporti përfundimtar mbështet plotësisht tezat e raportit paraprak se në zgjedhjet e 11 majit u shkelën parimet themelore ndërkombëtare të zgjedhjeve, të mishëruara në Kartën e Kopenhagenit, në platformën e Këshillit të Europës për zgjedhjet, në Kodin e Venecias, në dokumentet më serioze ndërkombëtare për zgjedhjet. Ato faktojnë se kodi zgjedhor në nenet e tij për përcaktimin e rregullave të fushatave elektorale u thye 4500 herë me evente të ndaluara gjatë fushatës elektorale. 4500 ngjarje, që po t’i llogarisësh, përbëjnë një shumë prej dhjetëra dhe qindra milionë eurosh, të përdorura këto ngjarje vetëm për të ndikuar votën e qytetarëve shqiptarë gjer ditën e fundit 7 milionë euro për organizatën private të Giro D’Italia”.
