nga Prof.Dr.Pal Nikolli
Propaganda nuk është një fenomen i ri, por një instrument i përjetshëm i pushtetit që synon të kontrollojë perceptimin e masës. Që nga lashtësia e Romës, kur imperatorët përdornin simbole dhe monedha për të imponuar figurën e tyre, te Mesjeta, kur feja dhe mite të përziera me histori formësonin bindjet e njerëzve, deri te totalitarizmat e shekullit XX dhe algoritmet digjitale të shekullit XXI, propaganda ka ndryshuar mjetet, por jo qëllimin: të udhëheqë mendjen dhe veprimin e qytetarit.
Ky shkrim ka për qëllim të eksplorojë propagandën nga tre kënde: filozofik, historik dhe bashkëkohor. Ai do të shqyrtojë ndikimin e saj në politikë, media, edukim dhe kulturë, duke nxjerrë në pah mekanizmat e sofistikuar të trullosjes dhe manipulimit, si dhe mënyrat se si qytetari mund të mbrohet.
I – Filozofia e propagandës: Kur e vërteta humbet mes hijesh!
Propaganda nuk është thjesht një mjet politik; ajo është një sfidë për mendjen kritike të njeriut. Për të kuptuar natyrën e saj, duhet të kthehemi tek filozofia dhe psikologjia njerëzore.
Historia ka treguar se njerëzit janë më të ndikuar nga emocionet sesa nga fakti i thjeshtë. Aristoteli e përshkruante retorikën si artin e bindjes, duke vënë në dukje fuqinë e pathos-it mbi logos-in. Në këtë kuptim, propaganda është retorikë e sofistikuar: ajo përdor emocionet, frikën dhe dëshirën për të besuar për të manipuluar perceptimet.
Në shekullin XX, propagandistët më të famshëm si Joseph Goebbels në Gjermaninë naziste, përdorën me mjeshtëri simbolin, ritmin dhe përsëritjen për të imponuar narrativën e tyre. Çdo poster, çdo fjalim, çdo film ishte pjesë e një planifikimi strategjik për të krijuar një realitet të deformuar ku të vërtetat e vërteta ishin të padukshme.
Reflektimi filozofik mbi propagandën është thelbësor: ajo na mëson se mendja kritike është mjet mbrojtjeje, dhe se qytetari duhet të mësojë të dallojë mes iluzionit dhe realitetit, për të mos u bërë pjesë e një loje të kontrolluar nga të tjerët.
II – Shqipëria nën pushtetin e propagandës së përditshme!
Në Shqipëri, propaganda ka shënuar faza të ndryshme historike. Gjatë periudhës komuniste (1944–1990), ajo ishte instrument i domosdoshëm për krijimin e qytetarit socialist “ideal”. Librat shkollorë, mediat e shtetit dhe manifestimet publike promovonin narrativën e partisë dhe glorifikonin figurat politike. Çdo kritikë e regjimit ose ndonjë interpretim tjetër i historisë ishte e ndaluar.
Pas vitit 1990, Shqipëria hyri në një pluralizëm mediatik, por propaganda mori forma të reja. Partitë politike filluan të përdorin media dhe televizione private për të deformuar realitetin. P.sh., gjatë zgjedhjeve parlamentare të viteve 2000–2010, raportimet mbi rritjen ekonomike shpesh prezantoheshin si suksese të qeverisë, ndërkohë që papunësia dhe infrastruktura mbeteshin problematike.
Shembuj ndërkombëtarë theksojnë se fenomeni nuk është unik. Në Maqedoninë e Veriut, dhjetëra faqe “fake news” u përdorën për të favorizuar një parti ose për të diskredituar kundërshtarët. Në Serbi, kontrolli i mediave dhe manipulimi i informacionit përforcon narrativën e pushtetit. Shqipëria ndan sfidën e këtyre vendeve, por në një demokraci ende të brishtë.
Thirrja për qytetarin shqiptar është e qartë: të zhvillojë mendim kritik dhe të mos lejojë që propaganda të formojë perceptimet pa sfiduar faktet.
III – Epoka e trullosjes digjitale!
Në shekullin XXI, propaganda nuk përdor më vetëm fjalime ose televizion. Ajo ka hyrë në ekranet tona personale, në algoritmet që analizojnë sjelljen tonë online. Në Shqipëri, partitë dhe grupimet politike përdorin rrjete sociale si Facebook, TikTok dhe Instagram për të shpërndarë meme, video dhe lajme të fabrikuara.
Kjo lloj propagande është sofistikuar: ajo përdor humor, emocion dhe viralitet për të influencuar perceptimin publik. P.sh., një video e montuar që tallet me një politikan mund të ketë më shumë ndikim sesa një debat serioz në parlament. Rasti i Cambridge Analytica në SHBA, ku miliona të dhëna të përdoruesve u përdorën për të manipuluar votuesit, tregon fuqinë e algoritmeve.
Për qytetarin digjital shqiptar, ky fenomen kërkon vetëdijësi dhe analizë kritike. Çdo klik, shpërndarje apo “like” mund të bëhet pjesë e zinxhirit të manipulimit. Mendimi kritik nuk është më luks, por nevojë jetike për mbijetesë informative.
IV – Teatri i propagandës sot: Shqipëria midis iluzionit dhe realitetit!
Në Shqipërinë e sotme, propaganda politike është e përhapur në të gjitha kanalet: televizione, radio, portale online, dhe sidomos rrjete sociale. Çdo ngjarje politike shndërrohet në spektakël, ku suksesi shpërfaqet në mënyrë të tepruar, ndërsa problemet reale fshihen.
P.sh., raportimet mbi rritjen ekonomike shpesh nuk reflektojnë gjendjen e vërtetë të qytetarëve; sfidat e papunësisë, shëndetësisë dhe infrastrukturës mbeten jashtë fokusit. Në media sociale, postime të sponsorizuara, meme dhe video manipulohen për të deformuar realitetin dhe për të polarizuar opinionin.
Krahasimet ndërkombëtare tregojnë se taktika është globale, por Shqipëria përballet me sfidën e një demokracie të brishtë, ku qytetari nuk ka ende kulturën e analizës kritike të informacionit. Qytetari nuk mund të jetë më spektator; ai duhet të kërkojë transparencë dhe të verifikojë çdo informacion.
V – Propaganda në shkolla, kulturë dhe institucione: Formimi i mendjes kolektive!
Propaganda nuk është vetëm fenomen politik; ajo formëson edukimin dhe kulturën. Në shkolla, librat dhe mësimdhënia shpesh përzgjedhin histori që promovojnë një narrativë të caktuar, duke krijuar një vizion të njëanshëm të së kaluarës.
Në kulturë, festivale, filma dhe media publike shpesh përdoren për të nxjerrë në pah narrativat që i shërbejnë interesave të institucioneve. Në institucionet publike, raportimet, fushatat dhe komunikimi publik përzgjedhin fakte që mbulojnë problemet reale, duke krijuar një perceptim të deformuar të realitetit.
Thirrja për qytetarin e ri: analizoni, kërkoni burime të ndryshme, zhvilloni mendim kritik dhe mos pranoni narrativat e imponuara si të vërteta absolute. Vetëm kështu mund të ndërtohet një mendje kolektive e lirë.
Konkluzion dhe manifest!
Propaganda nuk është thjesht instrument politik, por fenomen që prek çdo aspekt të jetës shoqërore – nga politika te edukimi, nga kultura te mediat digjitale. Ajo deformon perceptimet dhe formëson opinionin publik, shpesh duke e bërë qytetarin spektator të iluzioneve.
Manifest për qytetarin shqiptar:
- Mendim kritik – Analizoni burimet dhe krahasojini faktet.
- Përgjegjësia digjitale – Mos shpërndani lajme pa verifikuar burimin.
- Edukim dhe kulturë – Shkolla dhe media duhet të nxisin mendim kritik.
- Qytetari aktiv – Bashkëpunoni me institucionet dhe kërkoni transparencë.
- Vetëdija historike – Kuptoni historinë e propagandës dhe efektet e saj mbi shoqërinë.
Shkrimi synon të ndërgjegjësojë qytetarin shqiptar: të mos jetë spektator pasiv, por aktor i informuar dhe kritik. Vetëm kështu Shqipëria mund të ndërtojë një shoqëri ku realiteti nuk deformohet nga propaganda, por shërben si bazë për vendime të lira dhe të ndriçuara.
