nga Prof.Dr.Pal Nikolli
Në çdo shoqëri që pretendon të jetë e drejtë dhe demokratike, barazia është themeli mbi të cilin ndërtohet besimi qytetar. Por kur barazia zëvendësohet nga privilegji, atëherë drejtësia fillon të shpërbëhet ngadalë, si një mur i vjetër që bie gur pas guri. Kështu lind ajo që mund të quhet “shteti paralel i privilegjeve”, një sistem i padukshëm, por i gjithpranishëm, që ndan njerëzit në dy botë të ndryshme: në njërën, qytetarët e zakonshëm që përballen me ligjin, taksat dhe radhët e pafundme të burokracisë; në tjetrën, funksionarët e lartë që ecin mbi ligje, përtej kufijve të përgjegjësisë dhe moralit.
Privilegji është një formë e rafinuar e pushtetit – më e heshtur se dhuna, më e qëndrueshme se frika. Ai nuk shfaqet me urdhra, por me lehtësira të vogla që me kalimin e kohës bëhen të natyrshme. Fillon me një automjet të veçantë, një pagë të dyfishtë, një trajtim preferencial, një status që e distancon njeriun nga bashkëqytetarët e tij. Dhe, pa u kuptuar, privilegji kthehet në sistem, sistem që riprodhon vetveten, duke e bërë të duket i ligjshëm, madje i domosdoshëm.
Në thelb, privilegji është mohimi i përpjekjes së përbashkët. Ai krijon një moral të ri: atë të përfitimit në vend të shërbimit, të mbijetesës përmes lidhjeve në vend të meritës. Funksionari i privilegjuar nuk ndien më peshën e përgjegjësisë publike; ai sheh shtetin si një pronë të përbashkët midis pak vetave, jo si një detyrim ndaj shumëkujt. Kështu, shteti humbet shpirtin e vet: nga një organizëm që duhet të mbrojë qytetarët, shndërrohet në një mekanizëm që mbron kastat.
Filozofia e privilegjit është filozofia e përjashtimit. Ajo lind nga ideja se disa janë “më të vlefshëm” se të tjerët, se sakrifica publike duhet shpërblyer jo me respekt, por me komoditet. Mirëpo, në thellësi, kjo logjikë është vetëshkatërruese. Sepse sa më shumë rritet hendeku mes atyre që gëzojnë privilegje dhe atyre që mbajnë barrën e tyre, aq më shumë tretet ndjenja e përkatësisë, solidariteti dhe besimi. Dhe kur besimi humbet, shteti humbet kuptimin.
Në një rend të tillë, ligji nuk është më busull morale, por një instrument i kontrollit selektiv. Ai ndëshkon të dobëtin dhe mbron të fortin. E vërteta zhduket nën petkun e justifikimeve, dhe përgjegjësia bëhet një koncept relativ. Kështu, privilegji i funksionarëve të lartë nuk është thjesht një çështje ekonomike apo administrative – është një plagë morale që gërryen vetë themelet e qytetarisë.
Nëse një shoqëri dëshiron të dalë nga ky rreth vicioz, duhet të rifitojë kuptimin e shërbimit publik. Funksioni shtetëror duhet të jetë sakrificë, jo privilegj; përgjegjësi, jo komoditet. Sepse shteti nuk është një hapësirë e rezervuar për të përzgjedhurit, por një kontratë e përbashkët ku secili, nga pozicioni i vet, kontribuon në mirëqenien e përbashkët.
E ardhmja e një kombi nuk matet me numrin e ligjeve që ai miraton, por me ndershmërinë me të cilën i zbaton. Dhe asnjë ligj nuk mund të ketë fuqi morale në një vend ku disa janë mbi ligjin. Prandaj, rrëzimi i mureve të privilegjeve nuk është akt revolucionar, por domosdoshmëri etike – rikthimi i dinjitetit tek njeriu i zakonshëm, tek ai që mban mbi shpinë barrën e një shteti që shpesh harron se ekziston për të, jo mbi të.
Në fund, çdo privilegj është një dritë që shuhet në ndërgjegjen e përbashkët. Vetëm kur drita e drejtësisë ndriçon njësoj për të gjithë, mund të themi se kemi ndërtuar një shoqëri të lirë – jo në letra, por në frymë.
