nga Prof.Dr.Pal Nikolli
Shoqëria matet jo nga heshtja e saj, por nga zhurma e lirë që lind prej ndërgjegjeve të zgjuara. Aty ku fjala është e lirë, aty ku mendimi nuk frikësohet, aty ku kritika nuk censurohet – atje jeton fryma më fisnike e qytetërimit. Sepse aty ku njerëzit flasin lirshëm, nuk kemi shkatërrim të rendit, por krijim të së vërtetës. E vërteta nuk del në sipërfaqe mes stuhisë së frikës, por vetëm në hapësirën e qetë që lind prej guximit për të lejuar tjetrin të mendojë ndryshe.
Çuditërisht, akuzat, dyshimet, debatet nuk janë shenjë dobësie, por dëshmi e një fuqie më të madhe: fuqisë për të mos u dridhur nga mendimi i tjetrit. Atje ku ekziston liria, ekziston edhe kritika; dhe pikërisht kritika është pasqyra e lirisë, jo e kaosit. Kur dikush përballet me mendime kundërshtuese, ai nuk është i cenuar – ai është i madh, sepse nuk ka frikë. Ku ka frikë, ka heshtje; ku ka madhështi morale, ka zë. Ky është ligji i pashkruar mbi të cilin ngrihen shoqëritë e vetëdijshme.
Njeriu i lirë nuk flet për të rrënuar, por për të ndriçuar. Liria nuk është armë për të sulmuar, por dritare për të parë më qartë. Vetëm aty ku njerëzit shprehin besimin se fjala nuk ndëshkohet, dialogu shndërrohet në instrument të progresit. Sepse fjala e lirë nuk është qëllim në vetvete; ajo është rruga drejt së vërtetës. Sa më shumë flitet hapur, aq më shumë bëhet dallimi mes realitetit dhe trillimit. Shpifja dhe mashtrimi nuk janë bijë e lirisë, por pasojë e mungesës së saj. Aty ku fjala shtypet, lind fjala e fshehtë që prish besimin; aty ku ajo lirohet, lind fjala e përgjegjshme që ndriçon mendjet.
Familja, shkolla, institucionet, shteti – të gjitha këto e marrin kuptimin e tyre më të lartë vetëm kur brenda tyre qarkullon fryma e lirisë. Një prind i madh është ai që i jep fëmijës guximin të shprehë mendimin; një mësues i madh është ai që kultivon pyetjen e lirë; një institucion i madh është ai që nuk ka frikë të dëgjojë zërat ndryshe; një qeverisje e madhe është ajo që matet jo nga heshtja e popullit, por nga dinjiteti me të cilin përballon kritikat e tij. Liria e të tjerëve nuk e zvogëlon autoritetin e atij që e jep – përkundrazi, e lartëson.
Historia ka treguar se liria është prova përfundimtare e karakterit. Aty ku ekziston liria, njerëzit duan të ndërtojnë, jo të shkatërrojnë; duan të përmirësojnë, jo të nëpërkëmbin. Sepse liria e vërtetë mbart brenda saj një kod moral: ajo nuk përdoret për të gënjyer, por për të kërkuar; nuk përdoret për të përçarë, por për të gjallëruar mendimin dhe shpirtin shoqëror.
Në kohën tonë, më shumë se kurrë, duhet të kuptojmë se liria nuk është luks, as privilegj elitash, por nevojë qenësore e shpirtit njerëzor. Shoqëria që lejon mendimin e lirë shikon më larg, sheh më thellë dhe ecën më shpejt. Ajo nuk ka frikë nga drita e së vërtetës, sepse e di që vetëm në dritë ndërtohet e ardhmja. Dhe kjo e ardhme i përket atyre që nuk kanë frikë nga fjala, por besojnë tek ajo si mjeti më i pasur i progresit njerëzor.
Prandaj, ka një të vërtetë të heshtur por të pashlyeshme: më të mëdhenjtë nuk janë ata që kërkojnë bindje, por ata që japin liri. Sepse liria nuk është thjesht një e drejtë – ajo është themeli mbi të cilin ngrihet dinjiteti, e vërteta dhe vetë njeriu.
