nga Prof.Dr. Pal Nikolli
Herë pas here, njerëz shumë të pushtetshëm në teknologji hedhin një fjali që mjafton të trazojë imagjinatën kolektive të botës. Së fundmi, një prej tyre, Elon Musk, parashikoi se brenda pesë vitesh “nuk do të kemi më telefona”. Tingëllon si profeci futuriste, si titull filmi fantastiko-shkencor, por në thelb ngre një pyetje shumë më të thellë: a po zhduket vërtet telefoni, apo thjesht po ndryshon forma jonë e varësisë nga teknologjia?
Telefoni nuk është më prej kohësh thjesht një mjet komunikimi. Ai është portofoli ynë, gazeta jonë, banka jonë, harta jonë, kamera jonë, zyra jonë dhe shpesh edhe shoqëria jonë më e afërt. Të thuash se telefoni do të zhduket, do të thotë të pretendohet se do të zhduket një formë e tërë e organizimit të jetës moderne. Por historia na mëson se teknologjitë nuk zhduken aq lehtë; ato transformohen, maskohen, integrohen në forma të reja.
Kur dikur u shpik radioja, u tha se libri do të vdiste. Kur erdhi televizioni, u shpall fundi i radios. Kur u shfaq interneti, u paragjykua vdekja e gazetës. Asnjëra nuk vdiq; thjesht u detyruan të ndryshohen. E njëjta gjë ka gjasë të ndodhë edhe me telefonin. Ai mund të mos jetë më një kuti në xhep me ekran të shndritshëm, por nevoja për lidhje, informacion dhe ndërveprim nuk do të zhduket.
Pas parashikimit fshihet një ide më e madhe: kalimi nga pajisja fizike te inteligjenca e shpërndarë kudo. Një botë ku teknologjia nuk mbahet në dorë, por vishet, implantohet, flet me ne përmes zërit, shikimit, gjesteve. Në këtë kuptim, “fundi i telefonit” nuk është fund i kontrollit teknologjik, por shndërrim i tij në diçka edhe më të padukshme, më të thellë dhe potencialisht më të fuqishme.
Por këtu lind edhe shqetësimi i madh etik. Nëse telefoni sot është një objekt që mund ta ndezim dhe ta fikim, nesër teknologjia mund të jetë e pandashme nga vetë trupi dhe mendja jonë. Kush do ta kontrollojë atë? Kush do të ketë qasjen në të dhënat tona? Sa liri do të kemi për të zgjedhur shkëputjen? Parashikimet për zhdukjen e telefonit rrallë flasin për këto pasoja, por pikërisht këtu fshihet pesha reale e së ardhmes digjitale.
Ka edhe një tjetër dimension: jo të gjitha shoqëritë ecin me të njëjtin ritëm. Ajo që parashikohet nga qendrat e super-teknologjisë nuk është domosdoshmërisht realitet i afërt për pjesën më të madhe të njerëzimit. Për miliona njerëz, telefoni nuk është “teknologji e tejkaluar”, por porta e vetme drejt edukimit, punës, shëndetësisë dhe komunikimit. Të flasësh për “fundin e telefonit” nga maja e luksit teknologjik shpesh harron realitetin e përditshëm të botës.
Në fund, pyetja nuk është nëse do të kemi apo jo telefona pas pesë vitesh. Pyetja është: çfarë marrëdhënieje do të kemi me teknologjinë? A do të jemi zot të saj, apo ajo do të bëhet gjithnjë e më shumë zoti ynë i padukshëm? A do të na çlirojë nga rutina apo do të na lidhë edhe më fort pas saj?
Parashikimet spektakolare janë tërheqëse, por historia e tregon se e ardhmja nuk ndërtohet me profeci, por me procese të ngadalta, interesa ekonomike, zakone shoqërore dhe frikëra njerëzore. Telefoni mund të ndryshojë formë, madhësi, mënyrë përdorimi. Por sa kohë që njeriu kërkon të jetë i lidhur, zëri i tij do të ketë gjithmonë nevojë për një “telefon” – çfarëdo forme që ai të marrë.
Ndoshta, pra, nuk jemi përballë fundit të telefonit. Jemi përballë fillimit të një varësie edhe më të sofistikuar. Dhe kjo, më shumë sesa një lajm teknologjik, është një sfidë filozofike dhe shoqërore.
