Të dhënat e Eurostat për shpenzimet kombëtare për kërkim-zhvillim (R&D) tregojnë qartë se Shqipëria mbetet shumë poshtë jo vetëm mesatares europiane, por edhe krahasuar me fqinjët e Ballkanit. Në vitin 2024, Shqipëria shpenzoi rreth 0.2% të PBB-së për kërkim-zhvillimin, niveli më i ulët në gjithë Evropën, ndërkohë që mesatarja e BE-së lëviz rreth 2.3% të PBB-së, pra mbi dhjetë herë më shumë se Shqipëria.
Në rajonin e Ballkanit, kontrasti është i fortë edhe pse shumica e vendeve ndodhen poshtë mesatares së BE-së. Serbia shpenzon rreth 1.1% të PBB-së për kërkim dhe zhvillim, Mali i Zi rreth 0.4–0.5%, Bosnja dhe Maqedonia e Veriut lëvizin rreth 0.3–0.4%, ndërsa Shqipëria mbetet në fund të tabelës me një diferencë të dukshme edhe ndaj fqinjëve të saj më të afërt. Kjo tregon se hendeku nuk është vetëm me Evropën Perëndimore, por edhe me vendet e rajonit që kanë nivele të ngjashme zhvillimi ekonomik.
Diferencat bëhen edhe më të thella kur krahasimi shtrihet me Europën Qendrore dhe Veriore. Austria, Belgjika, Suedia dhe Zvicra shpenzojnë mes 3% dhe mbi 3.5% të PBB-së për kërkim dhe zhvillim, ndërsa Koreja e Jugut dhe Izraeli, që shfaqen si kampionë globalë, kalojnë 5%. Në këto vende, inovacioni është shtylla kryesore e rritjes ekonomike, teknologjia është motor i eksporteve dhe universitetet janë të lidhura ngushtë me industrinë. Shqipëria, përkundrazi, funksionon ende me një model ekonomik me investime minimale në dije dhe teknologji.
Struktura e shpenzimeve e thellon më tej problemin. Në Shqipëri, sektori privat pothuajse nuk ekziston në financimin e kërkimit shkencor: bizneset kontribuojnë vetëm rreth 0.07% të PBB-së, universitetet rreth 0.11%, dhe qeveria rreth 0.02%. Në vendet e BE-së, pesha është e përmbysur: bizneset janë motori kryesor i kërkimit, duke mbuluar mbi gjysmën e shpenzimeve totale për R&D. Për shembull, në Gjermani, Suedi apo Holandë, investimi i ndërmarrjeve është elementi kyç që gjeneron inovacion, produkte teknologjike dhe konkurrueshmëri globale. Shqipëria, ndërkohë, mbetet e mbështetur kryesisht në universitete, të cilat vetë janë të nënfinancuara dhe me kapacitete të kufizuara kërkimore.
Edhe trendi në kohë është shqetësues. Ndërsa shumica e vendeve evropiane kanë rritur investimet në kërkim dhe zhvillim nga 2014 në 2024, Shqipëria ka mbetur pothuajse në vend, pa një kërcim të dukshëm përpara. Vendet e Ballkanit kanë bërë hapa modestë, por të vazhdueshëm, ndërsa hendeku i Shqipërisë me ta nuk është ngushtuar.
Në praktikë, kjo përkthehet në ekonomi më pak inovative, më pak produkte me vlerë të shtuar, më pak patenta, më pak start-up teknologjikë dhe më shumë varësi nga sektorë tradicionalë si ndërtimi dhe shërbimet bazike. Pa një rritje reale të investimit në kërkim dhe zhvillim, Shqipëria rrezikon të ngelet jashtë transformimit teknologjik që po formëson ekonominë globale. /ekofin.al
