nga Prof.Dr.Pal Nikolli
Ka momente në historinë e një shoqërie kur heshtja thyhet jo nga zhurma e fjalëve, por nga pesha e veprave. Kur për herë të parë pas shumë vitesh, qytetari ndien se ligji nuk është më vetëm një tekst në letër, por një forcë që lëviz, prek dhe sjell pasoja reale. Këto janë momente të rralla, sepse ato lindin jo nga premtimet, por nga përballja e pushtetit me përgjegjësinë.
Në një vend ku për dekada të tëra pushteti është ushqyer me pandëshkueshmëri, çdo përpjekje për të vendosur kufij të vërtetë ngjan fillimisht si një përjashtim, si një rastësi, madje si një gabim i sistemit. Dhe pikërisht atëherë, kur drejtësia fillon të mos jetë më e rehatshme për askënd, lind edhe kundërshtimi më i zhurmshëm. Jo si debat mbi parimet, por si zë i atyre që kanë humbur privilegjin e paprekshmërisë.
Sulmet më të ashpra ndaj çdo reforme reale nuk vijnë kurrë nga qytetarët e zakonshëm, por nga ata që dikur e kanë sunduar sistemin dhe sot përpiqen ta relativizojnë atë. Ata që dje vendosnin për fatet e të tjerëve, sot shfaqen si analistë moralë, si roje të rregullave që vetë i kanë shkelur. Ky është paradoksi i shoqërive në tranzicion: ata që e plagosën rendin, hiqen si mjekë të tij.
Megjithatë, përballë çdo fjalimi, çdo etikete dhe çdo sulmi, qëndron një e vërtetë e ftohtë: rezultatet nuk mund të maskohen pafund. Kur emra të fuqishëm përballen me ligjin; kur pasuri të ndërtuara mbi abuzim i kthehen interesit publik; kur struktura të tëra kriminale çmontohen dhe nxirren nga hija, atëherë nuk kemi më të bëjmë me propagandë, por me një ndryshim real të ekuilibrave.
Ajo që e bën këtë proces të veçantë nuk është thjesht numri i çështjeve apo shumat e rikuperuara. Është thyerja e një miti të rrezikshëm: se pushteti është mbi ligjin. Për herë të parë pas shumë vitesh, pushteti po mëson një gjuhë të re, gjuhën e llogaridhënies. Dhe kjo gjuhë, sado e vështirë, është themeli i çdo shteti që pretendon të jetë demokratik.
Në të shkuarën, bilancet e institucioneve janë mbushur me shifra boshe, raporte formale dhe fasada suksesi, ndërsa pas tyre fshihej varfëria e qytetarit dhe pasurimi i pakicës. Sot, për herë të parë, ballafaqohen dy llogari: ajo e abuzimit të dikurshëm dhe ajo e rikthimit të së drejtës publike. Ky ballafaqim është i dhimbshëm, sepse nxjerr në pah jo vetëm fajet individuale, por dështimet kolektive të një epoke të tërë.
Drejtësia, kur fillon të veprojë realisht, nuk është kurrë e qetë. Ajo trazon interesa, rrëzon idhuj të rremë dhe zhvesh mekanizma të vjetër mbrojtjeje. Prandaj edhe përçmimi, ironia dhe dyshimi janë armët e para të atyre që e ndjejnë veten të kërcënuar. Por historia ka treguar se kur ligji fiton terren, zërat që e luftojnë bëhen gjithnjë e më të dobët përballë fakteve.
Sfidat, sigurisht, nuk mbarojnë me arritjet e para. Përkundrazi, ato vetëm sa fillojnë. Tundimi për kompromis, presioni politik, lodhja institucionale dhe përpjekjet për kapje nga brenda janë rreziqe të përhershme. Ruajtja e pavarësisë nuk është akt i vetëm, por një betejë e përditshme. Besimi i publikut nuk ndërtohet me deklarata, por me qëndrueshmëri në kohë.
Në thelb, përballja që po përjetohet sot nuk është thjesht teknike apo juridike. Ajo është filozofike dhe morale. Është përplasja mes një kulture të vjetër që e shikon pushtetin si pronë personale dhe një fryme të re që e sheh pushtetin si shërbim dhe përgjegjësi. Është dallimi mes shtetit si vegël dhe shtetit si kontratë shoqërore.
Pyetja e vërtetë që duhet të bëjmë nuk është kush udhëheq sot, por çfarë modeli po ndërtohet për nesër. Nëse drejtësia do të mbetet një përjashtim i lavdërueshëm apo do të shndërrohet në rregull të pakthyeshëm. Nëse frika do të ndërrojë anë: nga qytetari që i druhej pushtetit, tek pushteti që i druhet ligjit.
Sepse në fund, një shoqëri matet jo nga fjalët që thotë për drejtësinë, por nga guximi për ta zbatuar atë edhe kur i dhemb. Dhe vetëm atëherë, kur ligji pushon së qeni dekor dhe bëhet shtyllë, drejtësia fillon vërtet të frymojë.
