nga Pal Nikolli
Hyrje
Emigracioni në vendet e Evropës në zhvillim përfaqëson një fenomen kompleks, i cili nuk kufizohet më vetëm në lëvizje demografike, por shfaqet si tregues i drejtpërdrejtë i funksionimit ekonomik, institucional dhe social të shoqërive përkatëse. Përvoja e mëparshme e jetesës jashtë vendit, e kombinuar me gatishmërinë për t’u larguar sërish, shërben si sinjal i qartë mbi nivelin e besimit që individët kanë ndaj perspektivës së brendshme të zhvillimit. Në këtë kuptim, analiza e këtij fenomeni nxjerr në pah dallime të thella midis vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe atyre të Evropës Qendrore e Lindore, duke evidentuar veçanërisht rastin shqiptar si më problematik.
Emigracioni si strategji ciklike jetese
Në disa vende të Evropës në zhvillim, një pjesë e konsiderueshme e popullsisë ka përjetuar emigracionin jo si një fazë të përkohshme dhe të mbyllur të jetës, por si një strategji të rikthyeshme, të kushtëzuar nga rrethanat ekonomike dhe sociale. Kjo prirje shfaqet më qartë në shoqëri ku kthimi nga emigracioni nuk shoqërohet me përmirësim të ndjeshëm të kushteve të jetesës, me integrim të qëndrueshëm në tregun e punës apo me ndjenjë sigurie institucionale. Në këto raste, emigracioni nuk shihet si kapitull i përfunduar, por si një alternativë gjithmonë e hapur, e cila aktivizohet sa herë që pritshmëritë individuale bien ndesh me realitetin vendas.
Shqipëria si rast ekstrem në kontekst rajonal
Në kontekstin e Ballkanit Perëndimor, Shqipëria paraqitet si rasti më i theksuar si për nga përmasat e përvojës emigratore, ashtu edhe për nga intensiteti i prirjes për ri-emigrim. Një pjesë shumë e lartë e popullsisë ka jetuar jashtë vendit, ndërsa një segment po aq i rëndësishëm shpreh gatishmëri për t’u larguar përsëri. Ky ekuilibër pothuajse simetrik midis atyre që synojnë ri-emigrimin dhe atyre që nuk e planifikojnë atë tregon qartë se kthimi në vend nuk shoqërohet me stabilitet afatgjatë.
Në terma strukturorë, kjo situatë sugjeron dobësi serioze në mekanizmat e riintegrimit social dhe ekonomik, mungesë perspektive të qëndrueshme brenda vendit dhe perceptimin e emigracionit si mjet racional për mbijetesë dhe avancim personal. Emigracioni, në këtë rast, nuk është thjesht pasojë e varfërisë, por shndërrohet në reflektim të krizës së besimit ndaj institucioneve dhe ndaj mundësive reale për mobilitet social.
Krahasimi me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor
Në vende si Bullgaria dhe Bosnje-Hercegovina, përvoja emigratore mbetet e konsiderueshme, duke reflektuar valë intensive largimi në të kaluarën. Megjithatë, prirja për ri-emigrim është dukshëm më e ulët krahasuar me Shqipërinë. Kjo sugjeron se, ndonëse emigracioni ka qenë masiv, presioni aktual për largim të ri është më i kufizuar, çka mund të lidhet me stabilizim relativ të kushteve të jetesës ose me ulje të pritshmërive shoqërore.
Maqedonia e Veriut dhe Serbia paraqesin një model të ndërmjetëm, ku përvoja e emigrimit ekziston, por një pjesë e konsiderueshme e individëve të kthyer nuk shfaqin dëshirë për t’u larguar sërish. Ky fakt mund të interpretohet si tregues i një ekuilibri më të madh midis pritshmërive dhe realitetit vendas, apo si rezultat i strukturave sociale dhe ekonomike që, megjithë kufizimet, ofrojnë një ndjenjë relative stabiliteti.
Modelet më të stabilizuara të Evropës Qendrore dhe Lindore
Ndryshe nga Ballkani Perëndimor, disa vende të Evropës Qendrore dhe Lindore shfaqin nivele dukshëm më të ulëta të përvojës emigratore dhe, mbi të gjitha, një prirje shumë të kufizuar për ri-emigrim. Këto shoqëri karakterizohen nga tregje pune më funksionale, paga relativisht konkurruese, institucione më të konsoliduara dhe një perceptim më i lartë i sigurisë sociale. Në këto kushte, emigracioni shihet më tepër si përvojë individuale sesa si strategji kolektive mbijetese.
Interpretim strukturor dhe socio-ekonomik
Fenomeni i ri-emigrimit nuk duhet interpretuar thjesht si zgjedhje individuale, por si indikator i besimit shoqëror dhe institucional. Sa më e lartë të jetë gatishmëria për t’u larguar sërish, aq më e madhe është pasiguria ekonomike, pakënaqësia me qeverisjen dhe perceptimi i mungesës së mobilitetit social. Në këtë kuadër, Shqipëria shfaqet jo vetëm si vend me emigracion historikisht masiv, por edhe si shoqëri me potencial të lartë për humbje të mëtejshme të kapitalit njerëzor, duke e bërë strukturën e saj demografike dhe ekonomike veçanërisht të brishtë.
Implikime demografike dhe politike
Këto prirje kanë pasoja të drejtpërdrejta mbi plakjen e popullsisë, tkurrjen e forcës aktive të punës, ikjen e të rinjve dhe profesionistëve, si dhe mbi presionin që ushtrohet ndaj sistemit arsimor, skemave të pensioneve dhe zhvillimit rajonal. Në rastin shqiptar, niveli i lartë i gatishmërisë për ri-emigrim tregon qartë se politikat e kthimit nuk janë të mjaftueshme dhe se mungojnë strategji koherente për mbajtjen dhe valorizimin e kapitalit njerëzor.
Përfundim
Emigracioni në Evropën në zhvillim mbetet një fenomen i përhapur, por me intensitet dhe dinamika shumë të ndryshme nga një vend në tjetrin. Shqipëria përfaqëson rastin më ekstrem, jo vetëm për nga përmasa, por edhe për nga vazhdimësia e tij, duke reflektuar një krizë më të thellë se ajo ekonomike: një krizë besimi, perspektive dhe integrimi shoqëror. Në këtë kuptim, përvoja e emigracionit dhe prirja për ri-emigrim shndërrohen në pasqyrë të zhvillimit të pabarabartë dhe të hendekut të shpresës midis shoqërive evropiane.
