nga Prof.dr.Pal Nikolli
Në çdo epokë, brezi i ri ka qenë treguesi më i saktë i gjendjes së një bashkësie. Në të lexohet qartë se çfarë mbillet në familje, çfarë kultivohet në arsim dhe çfarë modeli ofrohet nga rendi shoqëror. Duke vëzhguar të rinjtë, kupton nëse një shoqëri ka bosht të fortë apo nëse po rrëshqet drejt shpërbërjes së brendshme.
Dikur, në kohë të vështira e me horizonte të zymta, brezi i ri ishte burim drite. Jo sepse jeta ishte e lehtë, por sepse shpresa kishte peshë morale. I riu nuk shihej si barrë, por si nder. Ai rritej me ndjenjën se çdo hap kishte përgjegjësi, se fjala e dhënë vlente dhe se respekti për prindërit e të moshuarit ishte themel, jo formalitet. Rregullat nuk përjetoheshin si pranga, por si busull që orientonte drejt së drejtës. Ëndrrat ishin të thjeshta, por të pastra: një vlerësim i ndershëm, një mirënjohje, një shtrëngim duarsh. Kishte përmbajtje, dinjitet dhe një shije që nuk blihej me asgjë.
Sot, pasqyra duket e turbullt. Brezi i ri endet mes zhurmës dhe konfuzionit, i mbuluar nga forma, por i varfër në thelb. Ajo që dikur ishte shpresë familjare, shpesh perceptohet si ankth i heshtur. Mendimi zëvendësohet nga imazhi, thellësia nga shfaqja, durimi nga nxitimi. Dija nuk kërkohet më si proces, por si dekor. Lidhjet shpirtërore dobësohen, rrënjët harrohen dhe identiteti mbetet i paqartë.
Kur njeriu shkëputet nga origjina, çdo drejtim i duket i barabartë. Në këtë boshllëk, vlera matet me fitim të shpejtë, jo me punë të ndershme; suksesi shihet si fasadë, jo si rrugë e gjatë. Konsumohet shumë dhe kuptohet pak. Trupi vërehet më shumë se shpirti, zhurma më shumë se heshtja që të mëson. Këshilla shihet si kufizim, kultura si barrë, ndërsa koha harxhohet pa qëllim.
Por kjo nuk është një aktakuzë ndaj të rinjve. Është një pasqyrë për të rriturit. Dështimi nuk është individual; është i përbashkët. Kur familja dorëzohet, kur arsimi humbet autoritetin moral, kur shoqëria shpërblen dukjen dhe jo përmbajtjen, kur shteti nuk ofron shembull, brezi i ri mbetet pa orientim. Dhe pasojat nuk vonojnë: një bashkësi pa shtyllë etike, pa përgjegjësi dhe pa vetëdije historike.
Liria në vetvete nuk e shkatërron njeriun e ri. Ajo që e gërryen është mungesa e drejtimit, e edukimit dhe e shembullit. Nuk nevojiten më shumë hapësira formale, por më shumë udhërrëfyes moralë. Jo më shumë zhurmë, por më shumë kuptim.
Një shoqëri që nuk investon në formimin e brezit të ri, nënshkruan në heshtje dobësimin e vet. Ende ka kohë për kthesë, por koha nuk është e pafundme. Reflektimi duhet të nisë tani, si përgjegjësi e përbashkët. Vetëm kështu pasqyra mund të pastrohet dhe brezi i ardhshëm të shohë veten me dinjitet.
