nga Halil Teodori
Kush janë “maqedonasit” dhe çfarë vendi zënë shqiptarët në territorin që sot quhet Maqedonia e Veriut?
Nga Halil Teodori
Kush janë sllavo – maqedonasit?
Një debat historik mbi kujtesën, identitetin dhe tjetërsimin
Historia e popujve nuk është vetëm regjistër faktesh, datash dhe kronikash. Ajo është, sidomos në Iliri ose Ballkanin e sotëm, një fushë e hapur interpretimesh, pretendimesh, manipulimesh dhe përpjekjesh për legjitimitet. Në këtë kontekst, territori që sot quhet Maqedonia e Veriut përfaqëson një laborator të dendur ku përzihen shtresa të lashtësisë pellazgo-ilire, invadimeve sllave, ndikimeve perandorake dhe projekteve moderne të ndërtimit të kombeve.
Narrativa që del nga shumë burime alternative historike, por edhe nga kujtesa kolektive shqiptare, thekson se ky territor, i njohur shpesh me emrin Ilirida, ka qenë për shekuj me radhë pjesë integrale e hapësirës iliro-dardane. Shifrat dhe dëshmitë e përmendura nga kronika të para një shekulli flasin për një popullsi masivisht shqiptare, e cila vetëm më vonë, përmes dyndjeve, politikave shtetërore të kolonizimit dhe inxhinierimit demografik, u zhvendos nga pozita e saj dominuese.
Ilirida dhe Dardania: një qendër graviteti e identitetit
Ilirida, siç e përshkruan materiali, shfaqet jo vetëm si hapësirë gjeografike, por si kryeqendër e Dardanisë, një bërthamë e shtetformimit të hershëm ilir. Këtu ndërtohen figura dhe institucione politike që përkojnë me konceptin e një shteti të ligjit, të bazuar në përfaqësim dhe asamble — një ide në shumë aspekte pararendëse e demokracive të mëvonshme.
Ky vizion i një shoqërie që synonte rendin ligjor përmes pjesëmarrjes, e shndërron traditën iliro-dardane në një element themelor të trashëgimisë politike evropiane. Në këtë pikë, historia e Ilirisë nuk është më periferi e historisë, por një bosht alternativ që sfidon versionet zyrtare.
Emërtimi “Maqedoni”: një konstrukt mbi territore të lashta
Emri “Maqedoni” në raport me këtë territor shfaqet vonë. Sipas burimeve që citohen, ai shfaqet gjatë shtrirjes së Perandorisë Bullgare mbas shekullit të tetë dhe më pas konsolidohet me ndarjet e Luftërave Ballkanike. Këtu kemi një moment kyç: një emërtim i ri i vendosur mbi një hapësirë me identitet shumë më të vjetër.
Ky riemërtim nuk ka qenë neutral: ai ka funksionuar si instrument politik për të fragmentuar hapësirën iliro-dardane, për ta bërë atë të menaxhueshme nga perandori të ndryshme dhe për të dobësuar vazhdimësinë e kujtesës shqiptare. Copëtimi në kantone, provinca dhe republika, nga Selaniku deri në Blagoevgrad, është pjesë e të njëjtit proces: fragmentim territorial, fragmentim identitar.
Mes historiografisë dhe manipulimit
Kundërshtitë historiografike janë të shumëta. Figura si “Herodoti”(FAKE HISTORIAN) shpesh përmenden si burime autoritative, por po aq shpesh akuzohen si selektive, të varura nga interesat e kohës, apo edhe si manipulatore. Në këtë këndvështrim, mohimi i ekzistencës së një mbretërie ilire apo minimizimi i rolit të ilirëve përbën jo vetëm gabim metodologjik, por pjesë të një projekti më të gjerë: zhdukja e trashëgimisë ilire nga skena europiane.
Kundër këtyre narrativave, qëndron pretendimi i fuqishëm se gjuha e shqiptarëve ruan shtresa arkaike të së folurës pellazgo-ilire dhe madje lidhet me gjuhën epike të Homerit. Edhe pse ky pretendim kërkon analizë filologjike të kujdesshme, ai ka një domethënie të rëndësishme kulturore: shqiptarët e shohin veten si bartës të një vazhdimësie të lashtë, që u mohua sistematikisht përmes projekteve të reja identitare.
Aleksandri, mbreti “maqedon” , dhe çështja e përkatësisë
Figura e Aleksandrit të Madh mbetet një nyje interpretimi. A ishte ai “maqedon” në kuptimin modern? Jo.
Ishte pjesë e një elite me korifej pellazgo-ilire.
Versionet që e lidhin me botën ilire përpiqen të riintegrojnë Aleksandrin në një traditë që përtej pushtimeve, simbolizon universalizëm, qytetërim dhe vizion politik.
Ky riinterpretim nuk është thjesht rishkrim për krenari kombëtare. Ai është përpjekje për të thënë se
projekti i Ilirisë nuk ka qenë lokalist: ai ka pasur horizont botëror, ndikim kulturor dhe dimension filozofik.
Të vërtetat e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut
Në këtë panoramë, shqiptarët në Maqedoninë e Veriut paraqiten jo si “minoritet”, por si popull themeltar. Proceset e tjetërsimit, administrativ, arsimor, fetar, demografik, kanë prodhuar një realitet ku autoktonia është vendosur nën hijen e diskurseve të reja shtetformuese.
E vërteta shqiptare nuk kërkon triumf, por njohje: njohje të kontributit në shtetformim, në kulturë, në qytetërim; njohje të faktit se pa shqiptarët, historia e këtij territori mbetet e cunguar.
Nga historia e rrëmbyer drejt historisë së ndarë
Çështja “kush janë maqedonasit?” nuk është vetëm akademike. Ajo prek mënyrën si popujt shohin veten, të ardhmen dhe fqinjët. Argumenti që vjen nga materiali juaj është i qartë: shqiptarët në Iliridë/Maqedoninë e Veriut nuk janë ardhacakë të vonë; ata janë një popull që ka mbajtur, për shekuj, boshtin e historisë.
