Nga Prof.Pal Nikolli
Autonomia e një institucioni është një koncept që shpesh keqkuptohet, veçanërisht kur lidhet me rolin e drejtuesve të tij. Shumë herë, në emër të “autonomisë”, drejtuesit mund të tentojnë të konsolidojnë pushtetin në duart e tyre, duke e paraqitur këtë si një parakusht për efikasitet. Megjithatë, autonomia e vërtetë nuk është sinonim me autoritarizmin ose me të drejtën e pakufizuar të një individi të vendosë çdo gjë. Përkundrazi, ajo përfshin një sistem të organizuar të vetëqeverisjes, ku marrja e vendimeve ndahet dhe balancohet në mënyrë demokratike.
Thelbi i autonomisë: Kolektivitet dhe rregulla
1. Vetëqeverisje, jo vetëkontroll:
Autonomia nuk i jep një personi të drejtën absolute të vendosë në emër të institucionit. Në vend të kësaj, ajo kërkon krijimin e mekanizmave të pjesëmarrjes që përfshijnë struktura të zgjedhura. Këto organe kanë detyrën të diskutojnë, korrigjojnë, dhe miratojnë vendimet kryesore, duke garantuar që zërat e të gjithë palëve të jenë të përfaqësuara.
2. Kufijtë e Pushtetit:
Asnjë institucion i vetëm, asnjë individ, nuk mund të funksionojë pa kontroll. Prandaj, autonomia e vërtetë kërkon mekanizme transparence dhe përgjegjësie:
– Raportim publik i vendimeve dhe buxheteve.
– Auditim i pavarur për të vlerësuar menaxhimin.
– Mundësi për ankesa dhe rishqyrtim të vendimeve nga organe të jashtme (p.sh., gjykata).
3. Synimi i përbashkët:
Autonomia nuk është një qëllim në vetvete, por një mjet për të arritur misionin e institucionit. Për shembull, një universitet autonom mund të ketë lirinë të krijojë programe studimi, por kjo liri duhet të shërbejë për të përmirësuar cilësinë e arsimit, jo për të shkuar kundër interesave të studentëve ose të stafit.
Rreziku i shtrembërimit të konceptit
Një problem i madh lind kur drejtuesit abuzojnë me termin “autonomi” për të legjitimuar praktika autoritare.
Autonomia është demokracia në veprim
Autonomia e vërtetë nuk përjashton kontrollin, por e rregullon atë në mënyrë të drejtë. Ajo kombinon lirinë e veprimit me përgjegjësinë ndaj komunitetit që shërben. Pra, kur një institucion thotë se është “autonom”, duhet të pyesim: A janë të gjithë pjesëmarrësit e tij të përfaqësuar në vendimmarrje? A ekziston transparencë? A ka mundësi korrigjimi gabimesh? Vetëm kështu autonomia bëhet një forcë për progres, jo një mjet për shtypje.
