nga prof.Pal Nikoli
Zgjedhjet e 11 Majit 2025 sollën një përfundim që në dukje respekton ligjin, por në thelb trondit parimet e demokracisë. Kandidatët fitues nga pjesa e parë e listës, të vendosur paraprakisht nga kryetarët e partive, kanë një legjitimitet të kufizuar. Ata janë produkt i një sistemi zgjedhor që i jep përparësi strukturave partiake mbi vullnetin qytetar, duke minuar frymën e Kushtetutës së Shqipërisë dhe standardet ndërkombëtare të demokracisë.
Shkelje e parimeve kushtetuese.
Kushtetuta shqiptare është e qartë: votimi duhet të jetë individual, i barabartë, i lirë dhe i fshehtë. Por mekanizmi i transferimit të detyruar të votës e zbraz këtë parim nga përmbajtja. Kur një votues shpreh mbështetje vetëm për një kandidat, pa votuar për partinë, vota e tij automatikisht i bashkëngjitet subjektit politik të kandidatit. Kjo “rrjedhje” e detyruar e votës e shndërron aktin e lirisë individuale në një konformim të imponuar. Në këtë pikë, nuk është më qytetari ai që vendos për fatin e votës, por algoritmi i një ligji të dizajnuar për të favorizuar partitë.
Demokraci e cunguar substanciale.
Sistemi proporcional duhet të ishte mekanizmi më i drejtë për të garantuar pluralizmin dhe barazinë e përfaqësimit. Megjithatë, lista e mbyllur ia dorëzon pushtetin e plotë kryetarëve të partive, duke i lejuar ata të caktojnë paraprakisht kush hyn dhe kush mbetet jashtë Kuvendit. Kjo e redukton rolin e qytetarit në një spektator, jo në një vendimmarrës. Votat personale që synojnë të çajnë këtë mur partiak, në fakt, zhvlerësohen: përparësia absolute e listës së mbyllur i bën ato pothuajse të parëndësishme. Demokracia humb karakterin e saj substancial dhe reduktohet në një procedurë formale, të kontrolluar nga një elitë partiake.
Proporcionalitet i shtrembëruar.
Në letër, shpërndarja e mandateve sipas përqindjes së votave duket korrekte. Por në praktikë, dominimi i listës së mbyllur deformon proporcionalitetin. Një parti që merr 40% të votave mund të përfaqësohet në Kuvend gati ekskluzivisht nga emrat e paracaktuar në listë, duke përjashtuar me arrogancë kandidatët e mbështetur drejtpërdrejt nga qytetarët. Kjo është një formë maskimi: sistemit i vishet etiketa e proporcionalitetit, ndërsa brenda tij funksionon një logjikë e ngushtë monopartiake.
Në kundërshtim me standardet ndërkombëtare.
Standardet e OSBE-së dhe të OKB-së theksojnë se votuesi duhet të ketë kontroll të plotë mbi efektin e votës së tij. Modele të konsoliduara si ai gjerman u japin qytetarëve mundësinë për të ndarë votën midis partisë dhe kandidatit, duke i dhënë zgjedhjes dimension të plotë. Shqipëria, ndryshe nga këto standarde, ka ngritur një sistem ku qytetari është i privuar nga kjo alternativë. Vota e tij është e kapur: nuk mund të refuzojë partinë ndërsa mbështet individin. Ky devijim nga praktikat demokratike e vendos vendin në një pozitë periferike në raport me demokracitë evropiane.
Legjitimiteti i kufizuar i fituesve.
Në aspektin formal, kandidatët e listës së mbyllur janë fitues të ligjshëm: ata kanë kaluar përmes procedurave të sanksionuara nga ligji zgjedhor. Por në aspektin substancial, legjitimiteti i tyre është i cunguar. Ata nuk janë zgjedhur nga qytetarët, por janë imponuar prej kryetarëve të partive. Mandati i tyre nuk është fryt i një votimi të lirë, por i një manipulimi të heshtur të votës përmes transferimit të detyruar. Kjo bie ndesh me parimin themelor të sovranitetit popullor, të shprehur në Nenin 2 të Kushtetutës, ku pushteti i përket popullit dhe vetëm atij.
Konkluzion: Fitues pa miratim demokratik.
Demokracia nuk është thjesht një procedurë ligjore; ajo është përmbajtje, frymë dhe garanci e vullnetit popullor. Kur ky vullnet shtrembërohet, atëherë fituesit e ligjit nuk janë fitues të demokracisë. Kandidatët e listës së mbyllur të zgjedhjeve të 11 Majit 2025 mbajnë një legjitimitet të kufizuar: ata përfaqësojnë më shumë autoritetin e kryetarëve të partive sesa sovranitetin e qytetarëve.
Nëse Shqipëria synon të ketë një sistem që respekton frymën e Kushtetutës dhe standardet ndërkombëtare, është e domosdoshme një reformë zgjedhore. Duhet rikthyer kontrolli i plotë i qytetarit mbi efektin e votës së tij: nëse ai mbështet vetëm individin, vota nuk duhet t’i kalojë detyrimisht partisë. Pa këtë rishikim, çdo zgjedhje do të prodhojë “fitues” që janë të ligjshëm në letra, por të huaj ndaj demokracisë reale.
