nga Pal Nikolli
Në një epokë ku armët janë zëvendësuar nga fjalët, ku dhuna fizike është bërë e panevojshme për të nënshtruar mendjen, njerëzimi po jeton ndoshta nën formën më të sofistikuar të diktaturës: diktaturën e butë. Ajo nuk mbështetet më te tanket, burgjet apo skuadrat e pushkatimit, por te iluzioni i lirisë, te ndjesia mashtruese se jemi të lirë vetëm sepse na lejohet të flasim – por jo të dëgjohemi.
Në shoqëritë që vetëquhen demokratike, pushteti ka mësuar një gjë që diktatorët klasikë nuk e kuptonin: se frika më efikase nuk është ajo që lind nga dhuna, por ajo që lind nga humbja e vendit në sistem. Në vend të terrorit fizik, kemi terrorin e padukshëm të përjashtimit. Kush nuk përshtatet, kush guxon të mendojë ndryshe, nuk dënohet më me burg, por me heshtje. Nuk përjashtohet nga jeta, por nga rëndësia. Kështu, kontrolli është bërë i brendshëm – një mekanizëm që ne e ushqejmë vetë çdo ditë, pa e kuptuar.
Kjo diktaturë e re nuk ka fytyrë, sepse nuk ka nevojë për të. Ajo manifestohet në format më të buta: në një sistem arsimor që prodhon përshtatje, jo mendim kritik; në media që nxisin emocione, jo reflektim; në rrjete sociale që e bëjnë individin të ndiejë sikur po flet, kur në fakt po mbytet në zhurmën e vetvetes. Kontrolli nuk ushtrohet më nga një dorë e hekurt, por nga një dorë e padukshme që na bind se gjithçka ndodh për të mirën tonë.
Diktatorët e butë nuk shpallin veten si të tillë. Ata flasin për stabilitet, për vlera, për reformë, për progres. Ata i drejtohen frikës sonë më të thellë – frikës nga pasiguria – dhe e këmbejnë me bindje. Na bëjnë të besojmë se lumturia është e matshme me pajtueshmërinë. Se mendimi i lirë është i rrezikshëm. Se pyetjet janë armë. Dhe kështu, njerëzit më të qetë, më të sjellshëm, më “të përkushtuar ndaj rregullit”, bëhen mbartësit më besnikë të shtypjes.
Në këtë rend të ri, nuk ka më revolucion për t’u frikësuar, sepse revolucioni është bërë i panevojshëm. Asgjë nuk duhet të digjet kur gjithçka është tashmë në flakë nën buzëqeshje. Shoqëria e kontrolluar nuk e ndien dot peshën e zinxhirëve të saj, sepse ato janë bërë të buta, të padukshme, të rehatshme. Na janë mësuar me dorë.
Kjo është diktatura më e rrezikshme: ajo që nuk e di që është diktaturë. Ajo që nuk na kërkon të heshtim, por na mëson të flasim sipas melodisë së saj. Ajo që nuk na detyron të mendojmë si ajo, por na bën të besojmë se s’ka më mënyra të tjera për të menduar. Kështu lind varësia e ëmbël ndaj pushtetit: pushtetit që kontrollon përmes rehatisë, që sundon përmes konsensusit, që manipulon përmes mirëqenies së rreme.
Në fund, njeriu modern rrezikon të bëhet vetë polici i vetvetes. Ai nuk ka nevojë për censurë, sepse është mësuar të vetëcensurohet. Nuk ka nevojë për dënim, sepse frika për të humbur vendin në rendin e përgjithshëm është dënimi më i madh. Dhe kështu, liria shndërrohet në një skenografi – një fasadë elegante mbi një sistem që, pa thyerje, pa dhunë, pa britma, arrin të nënshtrojë shpirtin njerëzor.
Nëse dikur diktaturat kërkonin bindje, sot kërkojnë besim. Dhe besimi, kur shndërrohet në verbëri, është më i rrezikshëm se çdo dhunë. Sepse atëherë njeriu nuk është më i detyruar të nënshtrohet – ai e bën vetë, me dëshirë. Dhe ky është triumfi i diktaturës së butë: që e bën skllavërinë të ndiehet si liri.
