nga Pal Nikolli
Shqipëria është një shtet portual, një shtet korridori, një truall që vetë gjeografia e ka vendosur në nyjën natyrore të komunikimeve të Ballkanit. Por paradoksi i madh është se, megjithëse vendi shtrihet në brigjet e Adriatikut e të Jonit, midis Lindjes dhe Perëndimit, nuk tranziton asnjë ton mallra që të justifikojë këtë pozitë të privilegjuar. Ky është kontrasti më i mprehtë ndërmjet potencialit dhe realitetit, ndërmjet gjeografisë si dhuratë dhe politikës si dështim.
Nëse gjeografia është një fat, atëherë Shqipëria është një fat i pashfrytëzuar. Portet e saj, nga Durrësi në Vlorë e Shëngjin, nuk janë bërë ura lidhëse mes tregjeve të mëdha, por stacione të heshtura ku mallrat ndalen vetëm për pak dhe nuk nisen askund. Rrugët që duhet të shërbenin si arterie tranziti drejt Maqedonisë, Kosovës apo Malit të Zi mbeten, në shumicën e rasteve, rrugë pa frymëmarrje ekonomike. Kështu, vendi që duhej të ishte nyja e komunikimit mes Adriatikut dhe Ballkanit të brendshëm, është shndërruar në një pikë ku rrjedhat ekonomike ndalen – si një lumë që humbet në rërë.
Shqipëria nuk është peng i hartës, por i mungesës së ndërgjegjes për ta lexuar hartën si instrument zhvillimi. Një korridor pa rrjedhë është një metaforë e zbrazët; ai përfaqëson jo thjesht dështimin ekonomik, por edhe boshësinë e strategjisë kombëtare.
Në çdo epokë, fuqitë që kanë dominuar hapësira të tilla – nga romakët te venedikasit, nga osmanët te europianët modernë – e kanë bërë këtë përmes aftësisë për të ndërtuar rrjete lidhjesh: tregtare, politike, kulturore. Ndërsa Shqipëria e sotme, me gjithë hapësirat që i janë dhënë nga historia dhe gjeografia, mbetet një vend që as importon ndikim dhe as eksporton ndikim. Ajo gjendet në mes, por nuk është urë; ajo është afër gjithkujt, por e lidhur me askënd.
Kjo mungesë tranzicioni ekonomik ka një korrespondencë të qartë me mungesën e tranzicionit shoqëror dhe institucional. Një vend që nuk arrin të bëjë të qarkullojë mallra, nuk arrin as të qarkullojë ide, energji apo besim. Si rrugët e saj të ndërtuara, të nisura e të pambaruara, edhe sistemi ekonomik është një rrjet i paplotë, një metaforë e shtetit të pambaruar.
Në këtë kontekst, porti dhe korridori janë simbole të dyfishta: të asaj që mund të ishte dhe të asaj që nuk është. Porti është prania e hapjes, ndërsa korridori është prania e lëvizjes. Por kur hapja nuk çon askund dhe lëvizja nuk ndodh, atëherë hapësira mbetet e mbyllur në vetvete. Shqipëria është, në këtë kuptim, një hapësirë e mbyllur në emër të hapjes.
Nëse vendi dëshiron të dalë nga ky rreth vicioz, duhet të rikthejë konceptin e tranzitit jo si rrugë, por si kulturë: kulturë bashkëpunimi, kulturë efikasiteti, kulturë përgjegjësie. Rrjedha e mallrave është pasqyrë e rrjedhës së mendimeve, e rrjedhës së institucioneve dhe e rrjedhës së së ardhmes. Pa këto rrjedha, çdo port mbetet i heshtur, çdo korridor mbetet bosh, dhe çdo gjeografi humbet kuptimin e saj si fat.
Shqipëria, me të gjitha portet dhe korridoret e saj, qëndron sot përballë pyetjes thelbësore: a do të mbetet një vend që pret tranzit, apo do të bëhet vetë tranzit? Në këtë përgjigje qëndron edhe dallimi midis një shteti që ekziston në hartë dhe një shteti që merr pjesë në historinë e rajonit.
