nga Prof.Dr Pal Nikolli
Tirana e sotme nuk është thjesht një realitet urbanistik; është një pasqyrë politike dhe filozofike e mënyrës se si ne e kuptojmë pushtetin, zhvillimin dhe vetë jetën në komunitet. Qyteti nuk ndërtohet vetëm me beton e xham, por me ide. Dhe pikërisht këtu qëndron problemi ynë më i madh: ideja e qytetit ka mbetur prapa shpejtësisë së ndërtimit.
Në planin politik, Tirana është kthyer në skenën kryesore të demonstrimit të pushtetit. Kullat nuk janë thjesht objekte arkitekturore; ato janë simbolikë. Simbol i kapitalit të përqendruar, i vendimmarrjes vertikale dhe i një modeli zhvillimi që mat suksesin me metra katrorë të shitur, jo me cilësi jete të përmirësuar. Urbanistika, që në thelb duhet të jetë politikë publike në shërbim të qytetarit, shpesh është reduktuar në instrument marketingu dhe force elektorale.
Nga pikëpamja filozofike, Tirana po humb një betejë të heshtur: atë mes qytetit si hapësirë e përbashkët dhe qytetit si mall. Qyteti, që nga Aristoteli e deri te Henri Lefebvre, është menduar si vend ku njeriu realizon veten në raport me tjetrin – në shesh, në rrugë, në park, në lagje. Sot, hapësira publike po tkurret, jo vetëm fizikisht, por edhe simbolikisht. Ajo zëvendësohet nga hapësira gjysmë – private, nga oborre kullash, nga trotuare që shërbejnë më shumë si korridore kalimi sesa si vende qëndrimi.
Problemi nuk është modernizimi. Tirana ka të drejtë të rritet, të ndryshojë, të synojë lart. Problemi është mungesa e një etike urbane. Një qytet pa etikë është një qytet pa kujtesë dhe pa empati. Lagjet ndërtohen pa shkolla, pa kopshte, pa transport publik funksional; banorët futen në një arkitekturë që nuk i fton të jetojnë bashkë, por të izolohen vertikalisht.
Në këtë realitet, qytetari shpesh ndihet i huaj në qytetin e vet. Dhe kjo është ndoshta pasoja më e rrezikshme: kur qyteti pushon së qeni “i yti”, demokracia dobësohet. Sepse demokracia nuk ushtrohet vetëm në kuti votimi, por edhe në mënyrën se si ndahet hapësira, drita, ajri dhe heshtja mes njerëzve.
Pyetja nuk është nëse Tirana do të ketë më shumë kulla. Pyetja është: a do të ketë më shumë qytet? Një qytet ku zhvillimi nuk është imponim, por dialog; ku politika nuk e përdor urbanistikën si dekor pushteti, por si kontratë morale me qytetarin dhe ku filozofia e ndërtimit nuk nis nga lartësia e godinës, por nga dinjiteti i jetës që zhvillohet poshtë saj.
Sepse në fund, qytetet nuk gjykohen nga skyline-i i tyre, por nga mënyra se si i bëjnë njerëzit të ndihen brenda tyre.
