Nga Agron Haxhimali
Drejtor Ekzekutiv, Instituti për Bashkitë Shqiptare
Tre kryetarë bashkie dhanë dorëheqjen për të kandiduar si deputetë të PS-së në zgjedhjet e 11 majit 2025 – një vendim politik që, përveç pasojave elektorale, ka prodhuar vakanca në drejtimin e bashkive Mat, Berat dhe Tepelenë. Por çfarë thotë ligji për këtë situatë dhe a janë respektuar procedurat institucionale dhe afatet ligjore?
Procedura ligjore për zëvendësimin e kryetarit të bashkisë
Sipas nenit 61, pika 1/d, të Ligjit Nr. 139/2015 “Për vetëqeverisjen vendore”, dorëheqja për të kandiduar si deputet përbën përfundim të parakohshëm të mandatit të kryetarit të bashkisë. Procedura ligjore është e qartë dhe përfshin disa hallka institucionale:
1. Dorëheqja dorëzohet pranë këshillit bashkiak (neni 61, pika 2).
2. Sekretari i këshillit njofton prefektin, i cili në emër të qeverisë informon Këshillin e Ministrave për përfundimin e mandatit (neni 61, pika 3).
3. Presidenti i Republikës, brenda afatit ligjor, cakton datën e zgjedhjeve të pjesshme për kryetarin e ri (neni 10 i Kodit Zgjedhor dhe neni 61, pika 4 i Ligjit për vetëqeverisjen vendore).
Ndërkohë, deri në zgjedhjen e kryetarit të ri, funksionet i ushtron zëvendëskryetari, ose njëri prej tyre i caktuar nga këshilli bashkiak (neni 61, pika 5).
Por, në këtë rast, procedura nuk është ndjekur në kohën e duhur, duke sjellë jo vetëm shkelje të afateve ligjore, por edhe një precedent të rrezikshëm për qeverisjen vendore.
A ka shkelje të Kodit Zgjedhor?
Po, indiciet për shkelje janë të qarta në disa nivele:
Nëse Presidenti nuk ka nxjerrë dekret për shpalljen e zgjedhjeve të pjesshme brenda 48 orëve nga njoftimi për përfundimin e mandatit, kjo përbën shkelje të nenit 10, pika 3 të Kodit Zgjedhor, i cili përcakton se zgjedhjet duhet të mbahen jo më parë se 30 ditë dhe jo më vonë se 45 ditë nga data e njoftimit.
Nëse këshillat bashkiakë dhe prefektët nuk kanë përmbushur detyrimin për të njoftuar dorëheqjet dhe përfundimin e mandateve, kjo përbën shkelje të nenit 61, pikat 2 dhe 3 të Ligjit për vetëqeverisjen vendore.
Cili institucion shpall vakancën?
Për të qenë në përputhje me ligjin, zinxhiri institucional duhet të funksionojë kështu:
1. Këshilli Bashkiak, përmes Sekretarit të Këshillit, njofton vakancën te Prefekti.
2. Prefekti përcjell informacionin te Këshilli i Ministrave.
3. Presidenti i Republikës, mbi bazën e këtij informacioni, shpall datën e zgjedhjeve të pjesshme.
Pra, kemi të bëjmë me një proces të zinxhirë institucional, i cili në këtë rast është ndërprerë në mënyrë të pajustifikuar.
Rasti i Tiranës: Pa kryetar për më shumë se 3 muaj
Kryetari i Bashkisë së Tiranës mungon për më shumë se 3 muaj rresht. Sipas nenit 62, pika c të Ligjit për vetëqeverisjen vendore, një mungesë e tillë përbën arsye për shkarkim nga detyra, me vendim të Këshillit të Ministrave, pas propozimit të këshillit bashkiak.
Procedura është si vijon:
1. Këshilli bashkiak propozon shkarkimin për mungesë të pajustifikuar.
2. Këshilli i Ministrave e miraton shkarkimin.
3. Presidenti shpall zgjedhjet e pjesshme për kryetar të ri.
Nëse kjo procedurë nuk ndiqet, kemi të bëjmë me mosfunksionim institucional dhe shkelje të hapur të ligjit.
Pasojat për qeverisjen vendore
Mungesa e kryetarit të bashkisë për një kohë të gjatë sjell pasoja serioze për funksionimin e pushtetit vendor:
• Bllokim të vendimmarrjes politike dhe ekzekutive të bashkisë.
• Paaftësi për përfaqësim institucional, si në marrëdhëniet me qeverinë qendrore, ashtu edhe me partnerët ndërkombëtarë.
• Dobësim të përgjegjshmërisë politike dhe llogaridhënies, për shkak të mungesës së një figure të zgjedhur.
• Rrezik për keqadministrim dhe mungesë transparence.
Në një shtet të së drejtës, funksionimi i institucioneve nuk mund të mbetet peng i vullnetit politik apo neglizhencës institucionale.
Përfundim: Të rivendoset ligjshmëria në qeverisjen vendore
Është e domosdoshme që të gjitha institucionet – nga këshillat bashkiakë, te prefektët, Këshilli i Ministrave dhe Presidenti i Republikës – të veprojnë brenda kompetencave dhe afateve ligjore. Mosndjekja e procedurave për zëvendësimin e kryetarëve të bashkive nuk është thjesht çështje administrative: është çështje e funksionimit të demokracisë lokale.
Rivendosja e ligjshmërisë në qeverisjen vendore nuk është një luks – është një detyrim kushtetues ndaj qytetarëve.
Ky artikull bazohet në analizën e dispozitave të Ligjit për vetëqeverisjen vendore (139/2015), Kodit Zgjedhor dhe Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.
