nga Prof.Dr.Pal Nikolli
Në shekujt e mëparshëm, universiteti ishte faltorja e dijes – një hapësirë ku mendimi, kërkimi dhe reflektimi prodhonin njerëz të dijes dhe të urtësisë. Por sot, në epokën e algoritmeve dhe inteligjencës artificiale, ky model po përballet me krizën më të madhe ekzistenciale të historisë së tij. Nuk është më e mjaftueshme të transmetosh dije; sfida është të krijosh mendje që dinë të mësojnë, të përshtaten dhe të bashkëveprojnë me teknologjinë. Riorganizimi i universiteteve nuk është thjesht një reformë administrative – është një rikrijim filozofik i vetë kuptimit të arsimit.
- Nga dija e ndarë në dijen e ndërthurur.
Struktura klasike e fakulteteve, e ngritur mbi ndarjen e disiplinave, po tregon ngurtësinë e saj përballë realitetit fluid të botës moderne. Teknologjia nuk njeh kufij akademikë: ajo ndërhyn në ekonomi, në art, në shëndetësi dhe në vetë mënyrën si mendojmë. Kështu, shkencat shoqërore nuk mund të mbeten të verbra ndaj të dhënave dhe algoritmeve që përshkruajnë sjelljet njerëzore; arti nuk mund të injorojë realitetin virtual që krijon hapësira të reja shprehjeje; mjekësia nuk mund të ekzistojë pa inxhinierinë biomjekësore dhe analizën digjitale të të dhënave biologjike.
Në këtë kuptim, integrimi i teknologjisë në çdo disiplinë nuk është luks, por domosdoshmëri. Universiteti duhet të jetë laborator i ndërthurjes, jo muze i ndarjeve. Kurse të tilla si programimi, analiza e të dhënave apo menaxhimi i inovacionit duhet të jenë po aq të natyrshme sa gjuha, logjika apo filozofia në formimin e çdo studenti.
- Nga departamentet e dijes te qendrat e problemeve.
Në vend të strukturës klasike, ku çdo fakultet ruan territorin e vet, universiteti i së ardhmes duhet të riorganizohet rreth problemeve, jo disiplinave.
Sfida të tilla si ndryshimet klimatike, inteligjenca artificiale, varfëria globale apo shëndeti publik kërkojnë bashkëveprim midis inxhinierëve, sociologëve, ekonomistëve, artistëve dhe biologëve. Në këtë kontekst, “Qendra për Zhvillimin e Qëndrueshëm” apo “Instituti i Teknologjive Shëndetësore” nuk janë emërtime burokratike, por forma të reja të mendimit akademik – një filozofi e re e bashkëpunimit.
Këto qendra do të ishin vende ku studentët mësojnë përmes krijimit të zgjidhjeve konkrete. Nuk do të kishte më “orë mësimi” të ndara nga realiteti, por projekte të ndërdisiplinuara, ku ideja, kërkimi dhe aplikimi bashkëjetojnë në të njëjtin proces.
- Arsimi si bashkëprodhim: universiteti dhe industria.
Në epokën digjitale, njohuria prodhohet përtej mureve të kampusit. Kompanitë teknologjike, startup-et dhe institucionet publike janë laboratorë të vazhdueshëm inovacioni. Prandaj, universiteti duhet të bashkëjetojë me industrinë, jo si vartës, por si partnerë në krijimin e dijes.
Kurset e bashkëkrijuara me ekspertët e tregut, praktikat profesionale që zgjasin gjatë gjithë studimeve dhe kërkimet që burojnë nga problemet reale të shoqërisë – janë tri shtyllat e një arsimi që më në fund bashkon teorinë me jetën. Në këtë model, diploma nuk është fundi, por dëshmia e një procesi të vazhdueshëm bashkëprodhimi mes dijes dhe praktikës.
- Arsimi hibrid: ndërmjet realitetit fizik dhe atij virtual.
Në një botë ku kufijtë midis botës reale dhe asaj digjitale po treten, universiteti nuk mund të mbetet i kufizuar në muret e auditorit. Arsimi hibrid – që kombinon mësimin në linjë me përvojat laboratorike dhe simulimet virtuale – përfaqëson mënyrën më të natyrshme të të nxënit në shekullin XXI.
Kjo formë e re u jep studentëve mundësinë të mësojnë në ritmin e tyre, të eksplorojnë përmes realitetit virtual dhe të krijojnë eksperimente në hapësira që më parë ishin të paimagjinueshme. Universiteti i së ardhmes nuk është një vend, por një ekosistem i hapur dijesh, i aksesueshëm kudo dhe në çdo kohë.
- Nga provimi te portofoli: maturimi i dijes përmes veprës.
Provimi klasik, i kufizuar në një moment të vetëm, është produkt i një bote të vjetër që matte kujtesën, jo krijimtarinë. Në realitetin digjital, ku njohuritë përditësohen në sekonda, vlera qëndron te aftësia për të menduar, bashkëpunuar dhe krijuar.
Kështu, vlerësimi duhet të zhvendoset nga provimi te portofoli i projekteve, te kontributet në kërkim dhe certifikatat e aftësive reale. Një student i shekullit XXI duhet të diplomojë me një dosje të dukshme të arritjeve, jo me një listë notash që fiken bashkë me kujtesën.
- Universiteti si vetëdije e shoqërisë digjitale.
Në fund, transformimi i universiteteve nuk është vetëm teknologjik, por etik dhe filozofik. Arsimi nuk duhet të ndjekë verbërisht tregun, por ta udhëheqë atë me mendim kritik. Teknologjia duhet të jetë mjet për çlirim, jo për nënshtrim. Universiteti i ri duhet të formojë qytetarë që e kuptojnë botën digjitale, por edhe dinë ta sfidojnë atë – që përdorin algoritmet, pa u bërë vetë algoritme.
Riorganizimi i universiteteve është, në thelb, një riorganizim i njeriut: nga konsumues i dijes në krijues të saj, nga student në bashkëautor të së ardhmes. Vetëm kështu arsimi i lartë do të ruajë misionin e tij themelor – të ndriçojë, të emancipojë dhe të udhëheqë njerëzimin drejt horizonteve të reja të dijes.
