nga Pal Nikolli
Dikur, fjala e atij që jepte dije kishte peshën e një ligji të pathënë. Nuk ishte e nevojshme të shkruhej në gur, as të shpallej me bujë; mjaftonte që të artikulohej prej atij që kishte kaluar net të gjata mbi libra, prej atij që jetën e kishte lidhur me dritën e mendimit dhe jo me hijen e interesit. Respekti që shoqëria ushqente për mësuesin dhe profesorin, nuk ishte thjesht një nderim personal – ishte një formë e pranuar e rregullit moral mbi të cilin ngrihej vetë bashkësia.
Por koha, me gjithë shpejtësinë e saj shkatërrimtare, solli një ndryshim të thellë në marrëdhënien mes dijes dhe shoqërisë. Fjala e mençur u vendos përballë zhurmës së përditshme; qetësia e mendimit u mbyt nga ritmi i një bote që kërkon më shumë spektakël sesa kuptim. Ajo që dikur ishte themel i autoritetit moral, sot shpesh shihet si pengesë për pragmatizmin e menjëhershëm.
Respekti nuk është thjesht një zakon i trashëguar, ai është pasqyra e një shoqërie që di të dallojë mes vlerës dhe fasadës. Kur humbet ky dallim, humbet edhe hierarkia e natyrshme e dijes. Mësuesi nuk është më figura që ngjall frymëzim; profesori nuk shihet si dritë që ndriçon rrugën e të tjerëve; intelektuali shpesh mënjanohet si zë i bezdisshëm. Dhe kështu, nën maskën e modernitetit, ndodh një paradoks i hidhur: sa më shumë hapet qasja në informacion, aq më shumë errësohet respekti për ata që dinë të japin kuptim informacionit.
Nuk është rastësi që në shoqëritë ku vlera e dijes ulej, nisnin të shfaqeshin plagë të thella: politika që nuk udhëhiqej nga mendimi i kthjellët, rinia që e shihte të kotë mundin e librave, kultura që kthehej në dekor pa thelb. Kur nuk vlerësohet më ai që ndriçon, shoqëria mbetet në errësirë, edhe pse duket e rrethuar nga miliona drita artificiale.
Pyetja e madhe mbetet: pse ndodhi ky ndryshim? Sepse respekti nuk është i përjetshëm – ai duhet ushqyer përditë nga të dyja anët. Nga njëra anë, bartësit e dijes kanë detyrimin të mbeten të denjë, të mos e shesin fjalën e tyre, të mos e humbasin lartësinë e misionit. Nga ana tjetër, shoqëria ka përgjegjësinë të mos e shohë dijen vetëm si mjet utilitar, por si themel të përbashkët mbi të cilin ngrihet vetë jeta shoqërore. Kur këto dy kushte thyhen, respekti shpërbëhet si një urë e lënë pa mirëmbajtje.
Rikthimi i respektit nuk është thjesht çështje nostalgjie për kohët e shkuara. Është domosdoshmëri për të ardhmen. Sepse pa atë nderim të ndërsjellë, shoqëria rrezikon të humbasë orientimin e saj moral dhe intelektual. Dhe kur dija nuk nderohet më, atëherë vendin e saj e zë injoranca e zhurmshme, e cila di të imitojë, por jo të ndërtojë.
Në fund, mbetet e qartë se respekti nuk është dhuratë, por marrëveshje e heshtur mes dijes dhe shoqërisë. Dhe aty ku kjo marrëveshje prishet, nuk humbet vetëm mësuesi, profesori apo intelektuali – humbet vetë shoqëria.
