nga Prof.Dr.Pal Nikolli
- Rënia e drejtësisë si themel i shtetit.
Drejtësia është zemra e çdo shteti. Kur ajo korruptohet, shteti humbet legjitimitetin dhe shndërrohet në një mjet dhune në duart e pushtetit. Roma e lashtë u shemb jo vetëm nga barbarët, por nga gjykatat e shitura dhe dominimi i oligarkisë. Një tablo të ngjashme ofron Rusia e sotme, ku drejtësia përdoret si armë politike, dhe Venezuela, ku sistemi gjyqësor i nënshtruar shoqëroi shembjen e ekonomisë. Në të kundërt, Gjermania pas Luftës së Dytë Botërore ndërtoi një sistem gjyqësor të pavarur që u bë garanci e demokracisë, duke e kthyer vendin nga rrënojat në një fuqi ekonomike. Ky kontrast tregon se drejtësia është ose themeli i ngritjes, ose pika e dobët e shkatërrimit.
- Demokracia si teatër i rremë.
Kur drejtësia dështon, demokracia kthehet në një shfaqje pa thelb. Në SHBA, kriza e vitit 2008 tregoi se ligjet ishin më të ashpra për qytetarët e zakonshëm se për elitat financiare. Në shumë vende të Amerikës Latine, si Brazili apo Peruja, korrupsioni i përhapur e bëri demokracinë spektakël elektoral pa besueshmëri reale. Përballë kësaj, shtetet skandinave tregojnë të kundërtën: aty, zgjedhjet dhe drejtësia përbëjnë dy shtylla që funksionojnë në harmoni, duke krijuar një besim qytetar që forcon demokracinë. Diferenca mes dy modeleve është thelbësore: teatri i demokracisë krijon cinizëm dhe pasiguri, ndërsa demokracia reale prodhon besim dhe stabilitet.
- Ekonomia dhe morali i shoqërisë.
Tregu i lirë nuk mbijeton pa etikë. Korrupsioni shkatërron konkurrencën, ngulfat meritën dhe e kthen zhvillimin në privilegj për pakicën. Italia e jugut është shembull se si mafia për dekada ka frenuar biznesin e lirë dhe inovacionin. Nigeria, e pasur me naftë, ka mbetur vend i varfër sepse përfitimet u rrëmbyen nga një elitë e korruptuar. Në krahun tjetër qëndron Singapori: një vend pa pasuri natyrore të mëdha, por që me institucione të forta, drejtësi të paanshme dhe luftë kundër korrupsionit, u shndërrua në një nga ekonomitë më konkurruese të botës. Ky kontrast tregon se suksesi ekonomik nuk është çështje resurshesh, por e moralit dhe drejtësisë.
- Paralajmërimet e filozofëve politikë.
Aristoteli paralajmëronte se korrupsioni lind tiraninë, ndërsa Montesquieu theksonte ndarjen e pushteteve si garanci kundër abuzimit. Sot, Hungaria dhe Turqia janë shembuj të erozionit të këtyre parimeve: pushteti ekzekutiv ka në nënshtrim gjyqësorin, duke minuar pavarësinë e tij. Afganistani, nga ana tjetër, u shemb si shtet sepse korrupsioni i institucioneve zhduku besimin qytetar dhe hapi rrugën për struktura paralele dhune. Në krahun tjetër, Zvicra dhe Holanda, me gjyqësorë të fortë dhe tradita ligjore të konsoliduara, tregojnë se stabiliteti dhe demokracia mund të zgjasin për shekuj.
- Korrupsioni si kancer i shtetit.
Korrupsioni është një kancer që ha brenda shtetin, pa dallim përmasash. Skandali i Panama Papers zbuloi liderë dhe biznesmenë nga të katër anët e globit – nga Islanda deri në Pakistan – që i shpëtuan ligjit përmes parajsave fiskale. Në shumë vende afrikane, ky fenomen ka ndaluar zhvillimin e institucioneve dhe ka forcuar kriminalitetin. Në krahun tjetër, Zelanda e Re dhe Danimarka, që prej vitesh kryesojnë listat e transparencës, tregojnë se lufta e sinqertë ndaj korrupsionit nuk është idealizëm, por politika konkrete që përkthehet në mirëqenie, stabilitet dhe besim publik.
- Drejtësia si garanci e lirisë.
Drejtësia nuk është vetëm ndëshkim, por besim dhe garanci për qytetarin. Ajo është ura mes sakrificës dhe lirisë. Shtetet skandinave janë shembull i gjallë se si një gjyqësor i pavarur dhe meritokratik prodhon shoqëri të barabarta, të pasura dhe të lumtura. Përkundrazi, në shumë vende të Lindjes së Mesme, ku drejtësia është e kapur ose e brishtë, pasojat janë emigracion masiv, mosbesim tek institucionet dhe shpesh, shpërthime dhune. Diferenca është dramatike: një sistem drejtësie i shëndetshëm ndërton liri dhe mirëqenie; një sistem i kalbur lind pasiguri dhe tirani.
Në këtë krahasim global del e qartë se drejtësia nuk është luks, por oksigjeni i demokracisë. Aty ku ajo funksionon, shtetet ngrihen dhe qytetarët lulëzojnë; aty ku ajo dështon, demokracia kthehet në farsë dhe shoqëritë shuhen nga brenda.
