nga Prof.Dr.Pal Nikolli
Thuhet se shenja më e dukshme e një rendi të lirë është mundësia për të folur. Fjala, në pamje të parë, duket si përfundimi i çdo beteje qytetare: nëse mund të shprehesh, atëherë je i lirë. Por kjo është vetëm gjysma e së vërtetës. Sepse fjala nuk jeton vetëm nga shqiptimi i saj; ajo merr kuptim vetëm kur dëgjohet, kur peshon, kur ndryshon diçka në realitet. Një fjalë që endet në boshllëk, pa jehonë dhe pa përgjigje, është e lirë vetëm në formë, por e burgosur në përmbajtje.
Shoqëritë moderne shpesh krenohen me faktin se qytetari mund të flasë pa u ndëshkuar. Por nëse ky qytetar flet çdo ditë për të njëjtat plagë dhe këto kthehen po aq të hapura, atëherë liria mbetet një dekor, jo një funksion. Ankesa bëhet rutinë, protesta shndërrohet në ritual, ndërsa përgjigjja mungon si një premtim që nuk vjen kurrë. Kështu lind paradoksi: zhurmë e madhe zërash dhe një heshtje e thellë përballë tyre.
Në thelb, problemi nuk është mungesa e fjalës, por mungesa e përgjegjësisë ndaj saj. Kur fjala nuk prodhon as ndryshim, as reflektim, ajo fillon të humbasë vlerën morale. Qytetari flet për nevojat më themelore, për shërbimet që duhet të jenë të garantuara, për dinjitetin e trajtimit, për derën që nuk duhet t’i përplaset në fytyrë. Dhe përsëri, përplaset. Në këtë pikë, fjala e lirë rrezikon të kthehet në një formë iluzioni kolektiv: një ndjenjë lirie që ekziston në letër, por jo në përditshmëri.
Nga pikëpamja filozofike, liria e shprehjes nuk është thjesht e drejtë për të folur, por një marrëdhënie mes zërit dhe ndërgjegjes së atij që duhet të dëgjojë. Pa këtë marrëdhënie, fjala shndërrohet në monolog të pafuqishëm. Demokracia, si sistem vlerash, nuk matet me sasinë e fjalëve që qarkullojnë, por me masën e përgjegjësisë që buron prej tyre. A aty ku fjala nuk pasohet nga veprimi, lind një demokraci formale, e zhveshur nga përmbajtja e saj etike.
Rreziku më i madh nuk është zëri i ngritur, por lodhja e atij zëri. Kur njerëzit flasin dhe nuk gjejnë përgjigje, fillojnë të heshtin. Dhe ky është momenti më i errët për një shoqëri: jo kur qytetarët ankohen, por kur pushojnë së ankuari. Sepse heshtja e detyruar nuk është paqe; është dorëzim. Është momenti kur shpresa kthehet në skepticizëm dhe zemërimi në apati.
Në këtë kuptim, fjala e lirë nuk duhet parë si një trofe propagandistik, por si një provë e përditshme e ndershmërisë së sistemit. Ajo kërkon dëgjim aktiv, përgjigje reale dhe korrigjim të gabimeve. Përndryshe, ajo mbetet një pasqyrë e bukur në një dhomë të errët: reflekton diçka, por nuk ndriçon asgjë.
Shoqëritë nuk bien kur flitet shumë; bien kur flitet kot. Dhe flitet kot atëherë kur askush nuk ndien më detyrimin moral për të reaguar. Nëse fjala nuk shndërrohet në veprim, ajo bëhet thjesht zhurmë. Ndërsa aty ku ka vetëm zhurmë dhe asnjë përgjegjësi, liria mbetet një fjalë e madhe për një realitet të vogël.
