nga Pal Nikolli
Ka momente kur një shoqëri e kupton se diçka thelbësore është zhvendosur nga vendi i vet. Jo përmes një shpërthimi të madh, por përmes një fjalie të vogël, të ftohtë, burokratike, që tingëllon “normale”. Pikërisht aty fillon rrëshqitja: kur ajo që i përket të gjithëve shpallet papritur “e ndjeshme”, “e mbrojtur”, “konfidenciale”. Dhe kur fjala privatësi përdoret për të mbuluar jo njeriun, por përfitimin, jo dinjitetin, por interesin.
Shteti modern u shpik mbi idenë se pushteti duhet të jetë i dukshëm, që llogaria duhet dhënë, sepse burimi i çdo pasurie publike është kontributi i qytetarit. Çdo njësi monetare që hyn në arkën e përbashkët është një grimcë jete: punë, sakrificë, lodhje, pritje. Prandaj, mënyra se si ajo shpërndahet nuk është thjesht çështje teknike, por çështje morali publik.
Kur falja e detyrimeve shndërrohet në akt pa fytyrë, pa emra, pa shpjegime, ajo humb karakterin e mëshirës dhe merr pamjen e një pazari. Sepse falja, në kuptimin etik, kërkon transparencë: kërkon të dihet kush, pse dhe me çfarë arsyetimi përjashtohet nga një barrë që të tjerët vazhdojnë ta mbajnë. Përndryshe, ajo nuk është më instrument drejtësie sociale, por mekanizëm përzgjedhjeje të privilegjit.
Në filozofinë politike, pushteti justifikohet vetëm për aq kohë sa është i kontrollueshëm. Sekreti është përjashtim, jo rregull. Ai pranohet vetëm për të mbrojtur jetën, jo për të mbrojtur interesin. Kur perdja e “të dhënave të ndjeshme” shtrihet mbi pasurinë publike, atëherë kemi një përmbysje të rrezikshme: publiku trajtohet si i tepërt, ndërsa përfituesi si i paprekshëm.
Në këtë pikë lind një paradoks i hidhur: qytetari i thjeshtë shihet si subjekt që duhet të japë gjithçka dhe të pyesë pak, ndërsa përfituesi i madh shihet si subjekt që nuk duhet të japë llogari. Kështu, pesha e ligjit nuk shpërndahet më sipas drejtësisë, por sipas forcës.
Shoqëritë nuk shkatërrohen vetëm nga mungesa e ligjeve, por edhe nga mënyra se si ligjet përdoren për të fshehur realitetin, jo për ta ndriçuar atë. Kur norma shndërrohet në filtër për të mos u parë e vërteta, ligji e humb funksionin e vet themelor: të jetë urë midis pushtetit dhe qytetarit, jo mur mbrojtës për njërin kundër tjetrit.
Pas çdo grumbulli fjalësh teknike që justifikojnë errësirën, fshihet gjithmonë e njëjta pyetje e thjeshtë: kush fiton nga mungesa e dritës? Aty ku ka frikë nga lista, ka frikë nga e vërteta. Aty ku shmanget transparenca, zakonisht shmanget përgjegjësia. Dhe aty ku përgjegjësia shpallet e padukshme, lind një formë e re pabarazie: ajo midis atyre që paguajnë gjithmonë dhe atyre që falen në heshtje.
Në fund, nuk është fjala për shifra, për paragrafe, për procedura. Është fjala për kontratën e padukshme që lidh shoqërinë me shtetin. Nëse kjo kontratë prishet, nëse qytetari ndjen se trajtohet si burim i pashtershëm dhe jo si ortak, atëherë nuk dëmtohet vetëm buxheti. Dëmtohet besimi. Dhe një shtet mund të mbijetojë për ca kohë pa para, por asnjëherë pa besim.
Sepse aty ku mungon transparenca, fillon të zërë vend dyshimi. Aty ku dyshimi bëhet zakon, fillon të gërryhet ligjshmëria. Dhe aty ku ligjshmëria humb kuptimin e barazisë, shoqëria nis të jetojë jo më me ide drejtësie, por me ndjenjën e hidhur se rregullat vlejnë vetëm për disa.
